De komst van een nieuwe sporthal in Drachten zette een hele reeks circulaire keuzes en processen in werking. Zo is naast de keuze voor nieuwbouw ook besloten om een deel van de oude sporthal een bestemming te geven in het nieuwe gebouw. Duurzaam Gebouwd-expert Ben Kruseman, tevens spinner van Cirkelstad in Noord-Nederland, brengt het hele proces in kaart en doet uitvoerig verslag. “Oudere collega’s vinden het maar wat mooi dat de ‘verouderde aanpak van het spijkertrekken’ weer terugkomt.”

De nieuwbouw in Drachten vormt volgens Ben Kruseman een mooi voorbeeld van circulair bouwen in combinatie met de vergroening van een bestaande woonwijk. Om de verouderde Sporthal De Drait in Drachten te vernieuwen waren er drie mogelijkheden:

1. Grootschalige renovatie.
2. Het horeca gedeelte en de kleedkamers handhaven en alleen de sporthal vervangen.
3. Complete nieuwbouw.

De oude sporthal sloot niet meer goed aan op het voorzieningencluster binnen de omringende wijken en voldeed ook niet meer aan de actuele eisen van de sportkoepels. Verder waren de klimaatinstallaties sterk verouderd, waardoor er enorm veel energie werd verbruikt. Daarom is voor de meest ingrijpende optie gekozen: complete nieuwbouw. Een andere reden voor die keuze is dat renovatie een verlenging geeft van ongeveer 20 tot 25 jaar en bij nieuwbouw die periode zeker het dubbele is. Daardoor kan de investering ook voor een langere periode worden afgeschreven.

Aanbesteding

In de aanbesteding is gekozen voor design & build, waarbij het ontwerpen én uitvoeren bij één partij kwam te liggen en een vaste prijsafspraak is gemaakt. Ook werd gevraagd naar de total cost of ownership, met daarbij een belangrijke rol voor de expoitatiekosten. In de uitvraag werd verder specifiek opgeroepen om aan te geven welke materialen en grondstoffen uit de oude sporthal opnieuw konden worden benut. Daarbij werd de R-ladder gebruikt als basis voor de benadering.
Er moest worden aangetoond waar de verschillende ‘oude’ materialen in het nieuwbouwontwerp toegepast konden worden, zodat er ook sprake was van een soort materialenpaspoort. Natuurlijk was de kwaliteit van het ontwerp eveneens een belangrijk onderdeel van de beoordeling.

Hout

Uiteindelijk werd de opdracht gegund aan het team Wind Design + Build. Voor Gerben Modderman, projectarchitect bij Wind Architecten Adviseurs BV, is circulair bouwen ‘een tweede natuur’, aldus Kruseman. Als voorbeeld noemt Kruseman de bakstenen gevels van het remontabele gevelsysteem KlickBrick (Wienerberger). De gevels bestaan verder voor een deel uit verduurzaamd hout met het FSC-keurmerk en vanwege de gunstige CO₂-footprint is bewust gekozen voor houten kozijnen. Modderman gaat uit van ‘ruwbouw is afbouw’, waarbij maximaal wordt ingezet op demontabel bouwen op basis van losmaakbare verbindingen.

Voor de oplevering zal Wind Design + Build diverse metingen en infraroodopnames uitvoeren om aan te tonen dat de luchtdichtheid, de isolatiewaarden en andere zaken aan alle voorwaarden voldoen. Volgens Kruseman is dat een goede voorbereiding op de toekomstige Wet kwaliteitsborging voor het bouwen, die op 1 januari 2024 zal ingaan.

Circulariteit

Bij het ontwerpen was er een bijzondere rol weggelegd voor delen van de oude constructie en eerder gebruikte materialen. Dat vroeg om een andere manier van samenwerken voor alle betrokkenen. In plaats van ruw slopen werd veel meer tijd gestoken in het demonteren van de diverse gebouwonderdelen. Dat was een kolfje naar de hand voor de Bork Groep. Dit bedrijf heeft de nodige ervaring met het oogsten van materialen uit oude gebouwen en bezit het circulaire Tussenstation, waar vraag en aanbod van circulaire producten en materialen bij elkaar komen.

Er werd niet gewerkt met containers waarin alles ruw werd afgevoerd, maar de medewerkers stapelden de materialen keurig op. Netjes demonteren is, aldus Kruseman, een belangrijke voorwaarde om producten goed te kunnen hergebruiken en dat vraagt meer tijd en ‘andere’ vaardigheden dan gebruikelijk. Volgens Koen Rooseboom, projectleider circulair bij de Bork Groep, moet je goed gemotiveerde mensen naar zo’n klus sturen, die anders willen werken dan traditionele slopers. Zijn oudere collega’s vinden het maar wat mooi dat de ‘verouderde aanpak van spijkertrekken’ weer terugkomt.

Bork heeft zoveel mogelijk puin en beton gescheiden afgevoerd, waarvoor aparte containers waren opgesteld. Het beton- en het mengpuin is verwerkt tot betongranulaat voor toepassing als secundaire grondstof in nieuw beton en menggranulaat (voor fundatie onder nieuwe wegen). De betonmortel voor de nieuwbouw komt van de centrale van Kijlstra uit Drachten, waaraan Bork ook granulaten levert.

Het is niet waarschijnlijk dat het betonpuin weer terugkomt in De Drait, maar het is wel belangrijk, aldus Kruseman, dat de verschillende industrieën vertrouwd raken met de vervanging van primaire grondstoffen door secundaire, en dat men op de slooplocatie al aan grondstofscheiding doet. Het lukt Bork ook steeds beter om producten een tweede leven te geven. Wanneer opdrachtgevers er in de toekomst nog meer tijd voor vrijmaken, kan dat proces zeker verder worden geoptimaliseerd.

Spijkervrij

De houten balken en latten die in het nieuwe gebouw terugkomen, zijn spijkervrij naar de opslag van Bouw- en Aannemingsbedrijf G. de Haan & Zn. gebracht. Daar zijn ze op maat geschaafd om later in het nieuwe plafond terug te komen. Alle resterende materialen die niet in de nieuwbouw terugkomen, maar een tweede leven kunnen krijgen, zijn vervoerd naar het Tussenstation van Bork. Het opgewaardeerde hout kan daarna via een bouwmaterialenhandel opnieuw worden verkocht. Stalen profielen die uiteindelijk niet voor een nieuwe toepassing in aanmerking komen, worden na verloop van tijd verkocht aan een schroothandelaar.

De oude banken en kledinghaken uit de voormalige sporthal liggen nu bij De Haan in de opslag in afwachting van toepassing in de nieuwe sporthal. Oude plafondlatten worden opnieuw gebruikt in het horecagedeelte en de gangen, en oude houten balklagen worden op maat gezaagd voor nieuwe binnenwanden (houtskeletbouw).
Het bedrijf Opnieuw! uit Buitenpost heeft de oude vouwbare scheidingswanden gedemonteerd, waarna het kunstleer van die wanden wordt verwerkt in de zittingen van de nieuwe tribune. Verder komt ook de oude uitschuifbare tribune weer terug, terwijl de oude basketbalborden elders een tweede leven krijgen. Opnieuw! vervult een belangrijke sociale functie in het geheel, omdat zij werken met mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.

Faalkosten

Inmiddels is de oude sporthal, met behoud van een aantal constructieve onderdelen, met de grond gelijkgemaakt en zit het nieuwe dak er nu op. Een deel van de oude constructie krijgt een bestemming in de nieuwbouw. Het staal dat na een inventarisatie door de constructeur voor hergebruik in aanmerking kwam, is na demontage naar de staalleverancier gegaan om vervolgens ingepast te worden in de nieuwe draagstructuur. De stalen kolommen uit de oude gevel werden opgedikt en verlengd met staal uit de oude hal, omdat de nieuwe sporthal hoger is. De nieuwe kolommen werden gefundeerd op buispalen, die door uitgezaagde sparingen in de bestaande vloer zijn geslagen. Nu het dak erop zit, is men begonnen met de verdere inbouw.

Om ten slotte knelpunten in de gebouwmodellen tijdig te onderkennen en risico’s en faalkosten te vermijden, wordt met BIM gewerkt en voert een modelchecker clashcontroles uit. Het monitoren van het hele project op basis van Het Nieuwe Normaal van Cirkelstad biedt bovendien veel inzichten voor toekomstige circulaire projecten.

Samen met alle betrokkenen hoopt Kruseman hiermee een stimulans te leveren om veel meer van dit soort projecten te realiseren. Lees daarom ook zijn uitgebreide en gedetailleerde verslag in dit Word-document.