Wanneer mag je iets circulair noemen?

timer5 min
Wanneer mag je iets circulair noemen?

Recent hoorde Paul van Doorn de opmerking ‘Het is tegenwoordig al snel circulair, hè?’ Dit zette hem aan het denken, want wanneer mag je iets circulair noemen? Dat lees je in deze Expertpost van Paul van Doorn, senior conceptontwikkelaar bij Giesbers Ontwikkelen en Bouwen.

Foto boven: Het project Westhof (Arnhem) kent een circulariteitsindex van 8 procent.

De Transitieagenda Circulaire Bouweconomie omschreef in 2018 de strategie om te komen tot een circulaire bouweconomie in 2050. Nu is het vooral Platform CB’23 dat werkt aan de meetbaarheid ervan, voorafgegaan door het actieteam dat zich boog over kennisdelen en ontwikkelen omtrent circulair bouwen op basis van praktijkcases uit de bouw en GWW. De opgedane kennis is daarna doorontwikkeld tot het Lexicon Circulaire Bouw (eenduidige termen en definities), het Framework Circulair Bouwen (raamwerk voor eenduidig taalgebruik en heldere kaders) en tot Meten van circulariteit (meetmethode voor een circulaire bouweconomie).

Het Framework Circulair Bouwen is een raamwerk dat houvast biedt bij het toepassen van circulaire principes in het bouwproces, met als doel circulariteit voor zowel opdrachtgevers als opdrachtnemers transparant te maken en samenwerking in de hele keten te bevorderen. Het zorgt voor bewustwording, draagvlak en duidelijkheid, zodat we weten dat we over hetzelfde praten als we het hebben over circulair bouwen of de circulaire bouweconomie.

Om de mate van circulariteit van een materiaal, product, bouwwerk of gebied inzichtelijk te maken, is een uniforme, effectieve meetmethode onmisbaar. Daarbij dient te worden voorkomen dat verschillende methoden tot verschillende resultaten leiden, waardoor vergelijken onmogelijk wordt en cherry picking (met welke methode kom ik tot het gunstigste resultaat) tot de mogelijkheden gaat behoren.

Met Meten van Circulariteit moet antwoord gegeven kunnen worden op vragen als: Wat wil je weten als je wilt zeggen dat een product of bouwwerk circulair is? Wat voor data heb je daarvoor nodig? En hoe reken je daar dan mee, zodat de impact van je circulaire activiteit vergelijkbaar wordt met de activiteiten van anderen?

Stand van zaken

Kunnen we dan al antwoord geven op de vraag wanneer je iets circulair mag noemen? Om te beginnen is er The Circularity Gap Report dat sinds 2019 jaarlijks wordt uitgebracht. De wereldwijde economie is maar zeer beperkt circulair, met een percentage dat al jaren schommelt rond de 9 procent en zelfs enigszins terugloopt. Gelukkig doen we het in Nederland met ruim 24 procent een stuk beter en worden we gezien als één van de koplopers in de wereld. Maar om nu te zeggen dat Nederland circulair is gaat wel erg ver. Tegelijkertijd wordt in hetzelfde rapport de bouw gezien als de sector met het grootste aandeel grondstofgebruik binnen de gehele Nederlandse economie. Hier valt dus het nodige te winnen.

De overheid heeft daarom bij de aanvraag van een omgevingsvergunning de MilieuPrestatie Gebouwen (MPG) verplicht gesteld. Bij de invoering op 1 januari 2018 gold voor de MPG een maximum grenswaarde van 1,0, waarna deze op 1 juli 2021 voor nieuwe woningen (niet voor kantoren) is aangescherpt tot 0,8. Het doel is om de eis stapsgewijs scherper te stellen en uiterlijk in 2030 te halveren. Daarmee wordt de MPG gezien als instrument om de door de overheid beoogde transitie naar een circulaire bouweconomie te dienen. Als we de MPG van 1,0 zien als een nulmeting, dan dient deze in 2030 met 50% gereduceerd te zijn tot 0,5. Daarmee sluit deze ontwikkeling aan op de doelstellingen uit de Transitieagenda Circulaire Bouweconomie, met als uiteindelijk doel 100% circulair in 2050 en een MPG van 0,0.

Minister Huge de Jonge wil dit nog versnellen en is voornemens om al in 2025 een MPG van 0,5 voor de woningbouw verplicht te stellen. Hiermee volgt de MPG de lijn van de in 1995 in het Bouwbesluit opgenomen EPC-berekening, met een maximum grenswaarde van 1,4. Na verschillende tussenstappen resulteerde deze waarde ruim 25 jaar later (per 1 januari 2021) in de norm Bijna Energieneutrale Gebouwen (BENG), waarmee de transitie naar gasloze en energieneutrale nieuwbouw een feit is geworden. Dat is bijzonder vooruitstrevend, als je beseft dat het Europees Parlement heeft ingestemd om het verbod op benzine- en dieselauto’s pas per 2035 in te laten gaan (wat overigens nog steeds ter discussie staat).

Praktijk grillig

In de praktijk blijkt de MPG echter een stuk grilligger te zijn en is het goed om eens bij voorbeeldprojecten te kijken wat er gebeurt. Zoals een regulier woningbouwproject in de Vinex-wijk van Arnhem, Schuytgraaf. Het project Westhof omvat een verscheidenheid aan 65 grondgebonden woningen die aangesloten worden op de stadsverwarming. Voor alle woningen geldt een extra energie-ambitie, zijnde BENG2 = 0. Dat betekent dat alle gebouwgebonden energie wordt opgewekt met zonnepanelen op het perceel. De woningen worden verder opgebouwd uit een traditioneel betoncasco met standaard isolatiematerialen en afbouwproducten.

Deze mix van uitgangspunten zou moeten leiden tot een uitdaging in de MPG, maar dat viel mee. Ten tijde van de indiening van de omgevingsvergunning, medio 2021, varieerden de MPG-scores van 0,38 voor de tussenwoningen tot 0,44 voor de vrijstaande woningen. Ter vergelijking: in een pilotproject van 56 grondgebonden woningen (PUUR Wonen in Eindhoven), die volledig werden gebouwd in houten casco’s (CLT), bedroeg de MPG-score bij de indiening van omgevingsvergunning, medio 2020, ongeveer 0,56.

Wanneer mag je iets circulair noemen?

Het project PUUR Wonen (Eindhoven) heeft een circulariteitsindex van 45 procent.

Die hogere waarde is extra pijnlijk, omdat juist dit project voortkwam uit het afstudeeronderzoek Samen sturen op een lagere MPG-score voor een beter milieu, nu en in de toekomst uit 2018. Met als belangrijkste conclusie: begin met de kiloknaller en vervang het betonnen casco door hout. Er is op dit project ruim 1.600 m³ beton vervangen door hout, waardoor niet alleen de 500 ton CO2-uitstoot van beton is voorkomen, maar in het toegepaste houten casco ook nog eens ruim 1.000 ton CO2 is opgeslagen.

Het is dan ook niet voor niets dat er een sterke lobby gaande is - Manifest 2.0 Bouwen binnen de grenzen van onze planeet – waarin onder andere wordt opgeroepen om te komen met een MPG-2, die meer is gericht op CO2-impact en pleit voor het opnemen van CO2-opslag in biobased materialen in het MPG-stelsel.

Madaster

Een tweede conclusie uit het project PUUR Wonen is dat voortschrijdende inzichten en ambities als mosterd na de maaltijd gelden. Besluiten om hergebruikte grondstoffen toe te passen, zoals circulair beton (Urban Mining Concrete) of circulair bitumen (Citumen) heeft voor de veel eerder ingediende MPG-berekening weinig zin meer.

Gelukkig is in dit project besloten om alle woningen te voorzien van een individueel materialenpaspoort van Madaster. Dat is een eenvoudige applicatie, waarbij het BIM-model als een digital twin van de gerealiseerde producten, zowel in de ontwerp- als in de uitvoeringsfase, inzicht verschaft in de circulariteit van een gebouw. Daarmee dragen we niet alleen bij aan de toekomstwaarde en het potentieel hergebruik van de toegepaste materialen. In Madaster kan ook met de circulariteitsindex de mate van circulariteit bepaald worden. Tevens worden de data van de materialen naar de toekomst verankerd.

Met een circulariteitsindex van 45 procent blijkt PUUR Wonen wel beter te scoren wat betreft de doorgevoerde circulaire maatregelen. Zeker als we dit afzetten tegen de in het Madaster verkregen circulariteitsindex van 8 procent bij het project Westhof in Arnhem. Aangezien dit laatste project binnen de Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen ligt, is hier ook hun Circulaire Impactladder verkend die gekoppeld is aan de Woondeal. Het streven daarbij is om naast betaalbare woningbouw ook het gebruik van circulaire bouwmaterialen op minimaal 10 procent te brengen (tot 2025) en daarna op minimaal 25 procent. Vanaf 2030 is het streven om ook hier 50 procent circulair te bouwen en in 2050 te komen tot een volledig circulaire leefomgeving. Dat zijn dus extra tussenstapjes richting 2030 ten opzichte van de grote lijnen uit de transitieagenda.

In de Circulaire Impactladder wordt op eenvoudige wijze het percentage aan primaire grondstoffen bepaald om te constateren of wordt voldaan aan de geformuleerde doelstellingen. De Groene Metropoolregio Arnhem Nijmegen constateerde recent, in een brede benchmark onder twintig nieuwbouwprojecten, dat het gemiddelde percentage aan primaire grondstoffen gemeten in de Circulaire Impactladder rond de 90 procent ligt. Het gebruik van circulaire bouwmaterialen met 10 procent voldoet dus maar net aan de doelstellingen tot 2025. Dit bleek ook voor het project Westhof in Arnhem het geval te zijn. Gelukkig is binnen de Circulaire Impactladder het project PUUR Wonen met een percentage aan primaire grondstoffen van 74 procent wel weer in lijn met de doelstellingen vanaf 2025.

Niet de juiste stimulans

Het is interessant om deze projectspecifieke inzichten te koppelen aan de patronen van opbouw en afbraak in transities, zoals opgenomen in het rapport Op weg naar een robuuste monitoring van de circulaire economie, dat begin 2020 is uitgegeven door het Planbureau voor de Leefomgeving.

Wanneer mag je iets circulair noemen?

Helaas moeten we concluderen dat cherry picking - met welke methode kom je tot het gunstigste resultaat - nog steeds tot de mogelijkheden behoort. Bovendien wordt heel duidelijk dat de MPG als wettelijke verplichting niet tot de juiste stimulansen leidt.

Bij Platform CB’23 richten ten slotte nog drie actieteams zich op thema’s die ook al eerder zijn opgepakt, namelijk Circulair ontwerpen, Toekomstig hergebruik en Paspoorten voor de bouw. Door hiermee aan de slag te gaan, wordt een belangrijke stap gezet in de afronding van deze onderwerpen. Twee nieuwe onderwerpen worden nog onderzocht: demontage en CO2-reductie. Het wordt tijd dat actieteams ook hiermee aan de slag gaan en dan vooral met de CO2-reductie als opmaat naar een MPG-2. Tot dan is het naar mijn mening legitiem om te stellen dat iets circulair is op het moment dat je kunt aantonen dat je meer doet dan er van je gevraagd mag worden. Cherry picking hoort daar voorlopig helaas nog gewoon bij. Circulair Bouwen is dus nog lang niet rond!

Bouwkundige Paul van Doorn draagt al vele jaren bij Giesbers op beleids- en strategisch niveau zijn steentje bij. Hij heeft verder een bedrijfskundige master doorlopen en beschreef in zijn afstudeeronderzoek (2018) de invloed van stakeholders op de duurzame markttransformatie naar een circulaire bouweconomie. Ook schreef hij als coauteur mee aan het boek Changing the Game.

Dit artikel verscheen ook in ons nieuwe, gratis digitale magazine Circulariteit.

Zoek verder binnen deze onderwerpen

Gerelateerde artikelen, events & downloads

c21 c40 c185 c225
Krachtenbundeling voor circulaire bouwketen Oost-Nederland

Krachtenbundeling voor circulaire bouwketen ...

“Alleen ga je sneller, samen kom je verder”. Met die gedachte bundelde Mart Mensink van de onafhankelijke matchingstool DuSpot koplopers in circulaire ...

Lees verder

c21 c26 c185
Bankkantoor grotendeels uit gerecyclede materialen gebouwd 

Bankkantoor grotendeels uit gerecyclede materialen ...

ING heropende het verbouwde bankkantoor aan de Coolsingel in Rotterdam. Er zijn zoveel mogelijk materialen gebruikt uit het oude kantoor en gerecylede materialen ...

Lees verder

c21 c26 c185
<span>“</span>Het voornaamste is dat de opdrachtgever circulair wil renoveren<span>“</span>

“Het voornaamste is dat de opdrachtgever ...

Renoveren is zeker niet nieuw, maar ook in renovatieprojecten komt er steeds meer aandacht om zoveel mogelijk materialen te hergebruiken. Een goede ontwikkeling, ...

Lees verder

c21 c40 c185 c190 c225 c244
De impact van losmaakbaar detailleren op hergebruik

De impact van losmaakbaar detailleren op hergebruik

Losmaakbaar detailleren is een voorwaarde voor een circulaire economie. Platform CB’23 illustreerde het belang met een leidraad, om de circulariteitstransitie ...

Lees verder

c21 c40 c185 c225
Position Paper: Samen Circulair voor een Duurzame Toekomst

Position Paper: Samen Circulair voor een Duurzame ...

De Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus (BNA) lanceert de position paper ‘Samen Circulair’. Het is een handreiking met als doel de overgang ...

Lees verder

c21 c26 c185 c237 c265
Houtbouw woongebouw Sawa officieel van start

Houtbouw woongebouw Sawa officieel van start

Met de plaatsing van de eerste houten delen is de houtbouw van het project Sawa in de Delfshaven in Rotterdam officieel van start gegaan.

Lees verder

c21 c41 c185 c225 c260
Op weg naar een circulaire economie met Endless Materials

Op weg naar een circulaire economie met Endless ...

Materialen die voor altijd in de keten blijven en je eindeloos hergebruikt in gebouwen: Endless Materials. Is dat een droom of is dit al werkelijkheid? Op weg naar ...

Lees verder

c21 c26 c185 c260 c265
Houten bedrijfsgebouw met maximale inzet op Reduce

Houten bedrijfsgebouw met maximale inzet op ...

De ontwikkeling en realisatie van het nieuwe houten bedrijfsgebouw van BluePrint Automation (BPA) wordt uitgevoerd door Aan de Stegge Twello. Er worden natuurlijke ...

Lees verder

c21 c40 c185 c225
Consortium voor circulaire modulaire woningen

Consortium voor circulaire modulaire woningen

Brightlands Chemelot Campus in Sittard-Geleen werkt samen met een Limburgs consortium van bedrijven en kennisinstellingen, aan de ontwikkeling van een innovatief ...

Lees verder

c21 c185 c225
Circulair bouwen met herwonnen gevelstenen

Circulair bouwen met herwonnen gevelstenen

Door op grote schaal herwonnen gevelstenen aan te bieden, wil Rebrick in grote verduurzamingsstappen zetten. Bouwen met tweedehands stenen zorgt voor een verlaging ...

Lees verder

c21 c26 c40 c185 c190
Ontwerpstrategieën om milieulast te beperken

Ontwerpstrategieën om milieulast te beperken

Als je de milieulast van een gebouw onder de loep neemt, zie je dat de draagconstructie een groot aandeel heeft in de milieulast: ongeveer 60 procent van de materialen ...

Lees verder

c21 c41 c185 c225 c260
Webinar belicht veranderingen MIA/Vamil 2024

Webinar belicht veranderingen MIA/Vamil 2024

Met wel 243 bedrijfsmiddelen die in aanmerking komen en € 217 miljoen beschikbaar voor 2024, biedt de MIA/Vamil-regeling interessante investeringskansen. Een ...

Lees verder

Reactie plaatsen

keyboard_arrow_up