Het is het binnenklimaat, stupid!

Auteur: Albert Hulshoff

Wetenschappelijk is aangetoond dat het binnenklimaat in utiliteitsgebouwen in sterke mate de gezondheid en productiviteit van de mensen die er werken beïnvloedt.

Energiebesparing in gebouwen in combinatie met een goed binnenklimaat maken investeringen in energiebesparende maatregelen extra aantrekkelijk.

People Planet Profit in de eigen gebouwen
Een laag energiegebruik van een gebouw kan heel goed samengaan met een gezond binnenklimaat. (Roulet, 2005). Dit biedt volop kansen voor gebruikers van dergelijke kwalitatief hoogwaardige utiliteitsgebouwen. Deze kansen, opgesplitst naar de 3 P’s, zijn:

People
- meer comfort
- minder gezondheidsklachten

Planet
- verlaging CO₂-uitstoot

Profit
- hogere productiviteit
- lager ziekteverzuim
- lagere energiekosten
- toenemend concurrentievoordeel in de strijd om human capital

Bovenstaand overzicht laat zien dat kwaliteitsverbetering van de eigen huisvesting naadloos aansluit op de 3P-gedachte. In de wetenschap dat de kwaliteit van het binnenklimaat van utiliteitsgebouwen in Nederland verre van optimaal is (Boerstra, 2006), is het dus van groot belang dat gebruikers van utiliteitsgebouwen aandacht besteden aan de kwaliteit van hun eigen huisvesting. In het vervolg van dit artikel ga ik nader in op wat het een en ander betekent voor de 3 P’s afzonderlijk.

People in de eigen gebouwen
Problemen met het binnenklimaat hebben zowel gezondheidsklachten als comfortklachten tot gevolg. Onderzoek toont aan dat eigenschappen van gebouwen en gebouwinstallaties zoals verwarming en koeling, daglichttoetreding, verlichting en ventilatie van grote invloed zijn op het aantal ziektegevallen. (Fisk en Rosenfeld, 1997). Ook de productiviteit verhoogt bij een gezond binnenklimaat. (Mendell en Heath, 2005).

De sleutel tot een gezond en energiezuinig gebouw ligt binnen handbereik: ga doordacht te werk in de ontwerpfase, wil niet voor een dubbeltje op de eerste rang zitten, en bezuinig niet op opleveringscontrole, monitoring en onderhoud. (Leijten et al, 2006).

Ook persoonlijke beïnvloeding zoals een raam dat open kan en een temperatuurknop draagt bij aan het welbevinden van de gebruiker (Zweers, 1990). Studies in het Verenigd Koninkrijk wijzen in de richting van aanzienlijke hogere zelfgeschatte productiviteit bij individuele beïnvloeding van de werkplek (thermische omgeving, ventilatie of verlichtingsniveau) (Raw et al, 1990).

In Nederland houdt men bij het ontwerp van nieuwe utiliteitsgebouwen vaak onvoldoende rekening met persoonlijke beïnvloeding.

Planet in de eigen gebouwen
16% van de CO₂-emissie in Nederland is afkomstig van utiliteitsgebouwen (EBM, 2003). Het besparingspotentieel is naar schatting 80% (McKinsey, 2007). Deze cijfers rechtvaardigen de continue aandacht van gebruikers van utiliteitsgebouwen om de CO₂-uitstoot als gevolg van het gebruik van hun eigen gebouwen te verlagen.

Profit in de eigen gebouwen
Een gezond binnenklimaat levert een organisatie tal van verborgen meeropbrengsten. Dit besparingspotentieel wordt vaak niet meegewogen bij investeringsvraagstukken. Sleutel hierbij zijn de personeelskosten van een organisatie die een veelvoud zijn van de totale huisvestingskosten.

Uit onderzoek is gebleken dat gebouwen met een relatief laag energiegebruik significant beter scoren op aspecten als ‘gemiddeld aantal gebouwgerelateerde gezondheidsklachten per gebouwgebruiker’ en ‘ervaren overall comfort’ (Cox et al, 2002).

Dit is mogelijk omdat een aantal energiebesparende maatregelen een positief effect heeft op het binnenklimaat. Voorbeeld van zo’n maatregel is ‘lage temperatuurverwarming - hoge temperatuurkoeling’. Bijlage 1  geeft meer voorbeelden van dergelijke zogenaamde en-en-maatregelen. Door het toepassen van dit type energiebesparende maatregelen neemt de productiviteit van de gebouwgebruikers significant toe en neemt het ziekteverzuim af.

Het is dus gerechtvaardigd de verborgen meeropbrengsten als gevolg van een verbeterd binnenklimaat mee te nemen in investeringsbeslissingen. Een dergelijke integrale aanpak resulteert in terugverdientijden van energiebesparende maatregelen, die spectaculair veel lager zijn dan tot nu toe gedacht.

Een rekenvoorbeeld ter illustratie:
- commercieel dienstverlenend bedrijf
- omzet per medewerker: € 5000 / maand, € 60.000 / jaar
- 20 m² vloeroppervlak / medewerker
- omzet per m²: € 3000 / jaar
>> 1% productiviteitsstijging levert € 30 extra omzet / m² / jaar
Tijdige vervanging van luchtfilters resulteert in € 90 extra omzet / m² / jaar (bijlage 1)

Tot slot, het aanbod aan hoogopgeleid personeel wordt in Nederland steeds schaarser. In de toenemende strijd om human capital zal een gezond en comfortabel binnenklimaat een steeds belangrijker concurrentievoordeel voor werkgevers worden om personeel langdurig aan organisaties te binden.

‘It’s the economy, stupid!’¹
Vooralsnog is het niet gemeengoed de verborgen meeropbrengsten van een verbeterd binnenklimaat mee te wegen in economische berekeningen voor gebouwontwerp en -beheer. Vaak beperken deze berekeningen zich tot de totale bouw-, energie- en onderhoudskosten.

Wat belet ons tot nu toe om deze meeropbrengsten wél mee te wegen in investeringsbeslissingen? Mogelijk het gegeven dat deze opbrengsten moeilijk meetbaar zijn. En wellicht ligt een deel van het antwoord besloten in onze Hollandse mentaliteit, waarbij ons handelen primair is ingegeven door financiële drijfveren en in mindere mate door kwaliteit.

In ieder geval moet nog een slag worden gemaakt om de kansen van energiebesparing in combinatie met een goed binnenklimaat ten volle te benutten. Een eerste aanzet hiertoe kan zijn om utiliteitsgebouwen niet meer alleen te zien als kostenplaats en veel meer als productiemiddel.

Aan de slag

Nieuwbouw
Door het toepassen van de ‘5 Principles of Excellence’-benadering bij nieuwbouw kan het binnenklimaat in utiliteitsgebouwen vele malen beter worden terwijl tegelijkertijd het energiegebruik omlaag gaat (Fanger, 2001):
1. ontwerp het binnenklimaat primair op stimulering van de productiviteit;
2. zorg voor bronaanpak (emissie-arme materialen, goed onderhoudbare ventilatiesystemen);
3. voer buitenlucht koel en droog toe;
4. lever de buitenlucht daar waar deze geconsumeerd wordt (personalized air);
5. voorzie in mogelijkheden voor individuele beïnvloeding (van temperatuur en evt. ook verse luchttoevoer).

Bestaande bouw
Bij bestaande gebouwen adviseert SenterNovem te starten met het in kaart brengen van de bestaande situatie wat betreft de energieprestatie en de kwaliteit van het binnenmilieu van het gebouw.

Dit kan door het laten uitvoeren van een EPA-maatwerkadvies in combinatie met een Installatie Performance Scan, waarbij in het totaaladvies de kwaliteit van het binnenklimaat wordt meegenomen. Aan de hand van deze nulmeting kan een plan worden opgesteld ter verbetering van de energieprestatie en het binnenklimaat van het gebouw.

Internet
- www.slimme-energie.nl
- www.installatieperformancescan.nl
- www.frisse-scholen.nl
- www.schoonlicht.nl

Literatuur
- ISSO/Rehva-handleiding 901 ‘Binnenmilieu en productiviteit in kantoren’. Deze publicatie biedt middelen, modellen en praktijkstudies om economische gezondheids- en productiviteitsuitkomsten van kantoorgebouwen te integreren in kosten-baten calculaties van bouw-, energie- en onderhoudskosten.
- Literatuuronderzoek naar gebouwgebonden gezondheid, comfort, productiviteit en ziekteverzuim in relatie tot energiegebruik, uitgevoerd door BBA Binnenklimaat in opdracht van SenterNovem (2006). Het rapport bevat veel verwijzingen naar relevante studies. Het hele rapport is te downloaden via senternovem.nl/kompas_utiliteitsbouw/publicaties/index.asp.
- Artikel ‘Healthy investments in HVAC systems’ (Hooft en Roelofsen, 2008).

Symposium
Wilt u minder klachten, meer comfort, hogere productiviteit?
Op woensdag 21 januari 2009 organiseert SenterNovem het symposium CO₂mfort.
Op dit symposium:
- ervaart u wat een gezond binnenklimaat kan betekenen voor uw organisatie
- leert u hoe u met slimme maatregelen energie bespaart én de kwaliteit van uw gebouw verbetert
- bent u op de hoogte van de nieuwste technieken voor een gezond en energiezuinig binnenklimaat

Voor meer informatie over het symposium zie: www.slimme-energie.nl.

¹ Uitspraak van Bill Clinton tijdens de presidentsverkiezingen in 1992.