Data over schoolvastgoed ontbreekt nog bij besturen, terwijl dit element noodzakelijk is om een goede strategische visie en ambitie te formuleren. Een onafhankelijke intermediair kan helpen bij het in kaart brengen van de gegevens en het beoordelen van totaalconcepten en kansrijke financieringsconstructies.
Experts en partners van Duurzaam Gebouwd komen tot deze conclusies bij een Round Table Duurzame Scholen, die plaats vond in het gloednieuwe gebouw van gastheer Stichting Duurzame Scholen in Utrecht. Moderator en directeur Duurzaam Gebouwd Wietse Walinga presenteert voorafgaand aan het gesprek enkele cijfers over schoolgebouwen in Nederland.
“75% van de gebouwen heeft een energielabel C of lager. Slechts 16% van de schoolbesturen heeft een visie op duurzaamheid. Het aanbod sluit daarnaast niet aan op de vraag. Want uit onderzoek blijkt dat wanneer we dit in een score zouden uitdrukken, slechts een 4,8 op een schaal van 10 wordt behaald, een ruime onvoldoende. Moet de vraagzijde zelf eerst grondig huiswerk verrichten voordat zij het gesprek aangaat met de aanbodzijde?”, leidt Walinga de eerste stelling van de middag in.
Data in huis
Zelfstandig adviseur Albert Hulshoff van AHB Consultancy denkt dat beide kanten de handen uit de mouwen moeten steken. “Dat begint bij data verzamelen van het gebouw dat zij willen verduurzamen. Stel de strategie vast en weet wat je hebt staan voordat je het onder handen probeert te nemen. En ga aan de slag.”
Procesmanager en partner ABC Nova Frank Uijting sluit zich hierbij aan. “De vraagzijde kent de algemene situatie, maar heeft verre van de benodigde gegevens. Als bestuur lukt het je waarschijnlijk niet om die gegevens op tafel te krijgen, daar heb je hulp bij nodig. Wanneer je de data eenmaal in huis hebt, maak je een analyse. Hierin vind je informatie over hoe de ambities vertaald worden. Schoolbesturen kunnen stappen maken door eerst op portefeuilleniveau het vastgoed te overzien, of de omvang van de vraag bij het bezit past. Vervolgens op gebouwniveau kijken of er voldoende benutting is en last but not least welke specifieke maatregelen kunnen worden getroffen. Hiermee wordt bijvoorbeeld het actuele probleem van leegstand helder en kan dit planmatig worden aangepakt.”
Mag je van een gemiddeld schoolbestuur verwachten dat ze verstand hebben van dit soort vraagstukken en de gegevens bij elkaar kunnen sprokkelen zonder hulp? Adviseur bouwconcepten VBI Gerard Wittebol denkt van niet. “Besturen hebben hierbij professionele hulp nodig. Vergelijk het met een auto kopen. Wordt er verwacht dat je verstand hebt van hoe die auto in elkaar zit?”
Productmanager Jeroen Janssen van Velux denkt dat het aan de aanbodzijde is om de eerste stap te zetten en te begrijpen wat de vraagzijde wenst. “De vraagzijde dient aan de andere kant open te staan voor de kennis en kunde van de aanbodzijde. Samen kunnen beide kanten dan een proces in, waarbij het doel duidelijk is geformuleerd. Of je dat dan integraal samenwerken of een prestatiecontract noemt is wat mij betreft minder relevant.”
vlnr: Thomas Bögl, Maciej Cichocki, Madelon Voorhoeve
Beheer en onderhoud als core business?
Marit Béguin ondervindt als adviseur bij W/E Adviseurs dat besturen relatief goed aan geven wat ze willen met het vastgoed, ook op de lange termijn. “Toch kun je activiteiten als beheer en onderhoud niet onder hun core business scharen. Ik vind wel dat de meeste besturen goed nadenken over wat belangrijk is voor hun onderwijsdoelstellingen. Welke opgave willen ze dat hun vastgoed over tien jaar invult?” LIAG Architecten-directeur Thomas Bögl denkt dat de grootte van het bestuur te koppelen is aan de professionaliteit van de uitvraag. “Hoe groot ze ook zijn, ze hebben een vraag maar geen professionele kennis. Daarvoor is een adviespartij noodzakelijk. Besturen kunnen door samen te werken professionele kennis binnenhalen. Dat hoeft dan niet de techniek te zijn, wel de regie.”
Volgens Maciej Cichocki van FAKRO kan de aanbodzijde zich in de rol van decaan zien. “Wij identificeren de knelpunten die de bouw van een duurzame school maken of breken. De binnenklimaat als een samenspel van functie, verbruik en omgeving kan inzichtelijk gemaakt worden met data . Over de functie van een gebouw weet een bestuur doorgaans genoeg, maar de data is versnipperd. Halen we het rapportcijfer 4,8, omdat besturen onze taal niet spreken en andersom? We zijn bewust geworden van een gap tussen technische mogelijkheden en werkelijkheid in de huidige scholen maar we missen de verbinding nog.” Hij noemt hierbij ook het belang van het betrekken van leerlingen binnen de ambitieformulering van scholen: “Leerlingen kunnen besturen bewuster maken van het binnenklimaat en spelenderwijs bekend raken met de kansen die verduurzaming biedt. Voor het onderwijs is dit een win-win situatie.”
Uit de discussie is duidelijk dat er een mismatch is tussen vraag en aanbod. Een belangrijke reden hiervoor kan het wantrouwen zijn tussen de twee zijden, dat zijn oorsprong vindt in tegenvallende resultaten in het verleden. “Door onafhankelijke partijen als een intermediair in het leven te roepen, kunnen we dit vertrouwen terugwinnen”, denkt Hulshoff.
Verloren vertrouwen terugwinnen
Dit is ook mogelijk met totaalconcepten, inclusief financiering en prestatiegaranties,. Volgens Béguin is een prestatiecontract the way to go. “Dan verbind je ook je naam aan de prestaties. Als aanbodzijde heb je daardoor ook een plus.” Orcon/Thercon-directeur Madelon Voorhoeve voert een kanttekening aan: “Veel totaalconcepten worden in de aanbestedingsfase ontrafeld. Na een lange zoektocht zijn wij aangehaakt bij de scrum-methode, een multidisciplinair en zelfsturende eenheid. Met name veel gesprekken gaan dan over de samenwerking. Het kost veel tijd aan het begin van het proces, maar het bespaart je later veel kopzorgen.” Uijting onderstreept de procesmatige aanpakdoor integraal overleg aan de start van een project. “Je deelt commitment en verwachtingen en dat draagt bij aan een gezamenlijke doelstelling.”
Faay-directeur Monique de Vos-Faay vindt het de hoogste tijd om de bedachte concepten ook concreet te vermarkten. “Maar aanbestedingen remmen de inzet van partijen op totaalconcepten en prestatiecontracten, beheer en onderhoud. De prijs naar beneden drukken gaat ten koste van de kwaliteit die wij kunnen bieden.”
Een gevaar op het geven van prestatiegaranties is volgens Bögl de specificiteit van schoolgebouwen. “Bij dergelijke gebouwen is toekomstbestendigheid en flexibiliteit een grote issue. Hoe spreek je prestaties af voor een toekomstige situatie, die je eigenlijk nog niet kent?”
Ter afsluiting van de discussie maakten de deelnemers 2 stappenplannen: 1 voor de vraag- en 1 voor de aanbodzijde. Bekijk het stappenplan op volledige grootte. Hier vindt u ook de deelnemerslijst van de Round Table.