Het verduurzamen van scholen wordt een feest, misschien zelfs een revolutie. Deze klanken waren te horen op het seminar Scholen in NSG Groenewoud. Een positief geluid, gericht op het verfrissen van bestaande scholen en het verhogen van het ambitieniveau voor nieuwe telgen in het onderwijsvastgoed.
Het seminar werd mede mogelijk gemaakt door sponsoren Itho Daalderop, Kieback&Peter en Renson.
NSG Groenewoud vormde de locatie voor het seminar over het toekomstbestendig maken van scholen. Een passend podium, zo bleek uit een gesprek tussen rector Hanneke Arpots-Kouwenberg en dagvoorzitter Marco van Zandwijk. “We hebben de school een nieuw jasje gegeven”, vertelt Arpots-Kouwenberg over de ontwikkeling. “Het is bestaande bouw dat onder handen is genomen, waarbij we zijn overgegaan naar een transparant gebouw.”
De school is een zogenoemde cultuurprofiel school, waarbij het vernieuwde gebouw vooral uitnodigt om te ondernemen en creatief aan de slag te gaan met nieuwe projecten. Vanwege het bestaande gebouw als basis was het binnenklimaat een belangrijk vraagstuk. “We moesten daarin scherpe keuzes maken wat we wel en niet zouden doen en kregen hierin ondersteuning van een externe partij. Uiteindelijk hebben we gekozen voor luchtbehandeling, zonder koeling. Dat laatste zou vooral lastig worden omdat we dan onder de zware betonbalken door moesten met de installatie.”
Processen versnellen
Het schoolbestuur van het NSG Groenewoud zette dus stappen om te verduurzamen, iets wat meer schoolbesturen ambiëren. “We zien diverse stimuli die het proces versnellen. Zo worden er warmteplannen ontwikkeld vanuit gemeenten en moeten schoolgebouwen voldoen aan BENG vanaf januari 2020.” Daarnaast zijn er in het sociale domein de nodige veranderingen gaande. “Verwachtingen van ouders zijn steeds hoger voor voorzieningen voor kinderen. We zien ook een tendens naar multifunctionele accommodaties, met diverse types voorzieningen ondergebracht. Vanuit Kindcentra 2020 is er de opgave om te inventariseren hoe we dat handen en voeten kunnen geven. De opgave vanuit de klimaatdoelstellingen is fors. Veel schoolgebouwen moeten de komende tijd aangepakt worden.”
Voor deze en andere opgaven zet provincie Overijssel zich in om te koplopen in verduurzamen. “Bijna de helft van de Nederlandse kantoren moet in 2023 sluiten als de energielabels niet snel worden opgeschroefd”, vertelt Judith Siebring van provincie Overijssel. “Stel dat dat met scholen zou gebeuren. Meer dan de helft van de scholen heeft ook zo’n slecht label.” Onafhankelijk van de labelverplichting is Overijssel aan de slag gegaan. Met resultaat. “We bereikten 300 van de 560 scholen met onze plannen en we gaan samen met gemeenten aan de slag. Er zijn 141 energiescans uitgevoerd of in uitvoering. Naar aanleiding van de resultaten uit die scans kunnen de scholen maatregelen gaan nemen.”
Energiecoaches
Vorig jaar startte het traject met 3 energiecoaches en inmiddels zijn er 6 coaches die verbindingen maken met scholen. “Zij gaan langs scholen om daar de scans uit te voeren. Naast deze professionals bestaat de projectgroep ook uit Natuur & Milieu Overijssel. Zij gaan laagdrempelig het gesprek aan.” Die laagdrempeligheid blijkt ook uit de oplossingen, quick wins. “Besparing door gedrag bespaart al 5 tot 10% en met quickwins is het mogelijk om € 2000 per jaar te besparen. Verder sluiten we aan bij de al lopende subsidies.”
Belangrijker nog dan een grote pot met geld is de wil om barrières te doorbreken. “Als de wil er is, dan is er een weg te vinden en daar proberen we in te ondersteunen. De coaches komen langs om een duwtje te geven. De scholen moeten het uiteindelijk wel zelf doen. We zien dat als één school in een gemeente de handschoen heeft opgepakt, de rest volgt.”
Sjef Martens van het Montessori College is zo’n partij die al aan de slag is gegaan. “Bij de vernieuwing van onze school zorgden we voor WKO-systemen en zonnepanelen. Het gebouw in Groesbeek heeft een plat dak en daar wilden we goed gebruik van maken. Alle verduurzamingsopgaven wilden we integraal oppakken en daar kwam Slim Opgewekt naar voren.”
Concrete acties
Door leerlingen bewust te maken van duurzaamheid, is het eenvoudiger om er ook concrete acties aan te verbinden. “Het oppakken van verduurzamen willen we ook graag overbrengen op onze leerlingen. Voor ons was dan ook belangrijk om dit onderwerp in lesmateriaal te verwerken.” Randvoorwaarde voor de verduurzaming was voor Montessori de ontzorging en het aanbod van een totaalpakket. “Met Slim Opgewekt hebben we daarom een energiebesparingsplan opgesteld, een businesscase op maat uitgewerkt en een SDE+ subsidie aangevraagd en gekregen.”
De besproken maatregelen worden de komende tijd uitgewerkt en, belangrijker nog, uitgevoerd. “We gaan de dakbedekking vervangen: wit, in verband met een hoger rendement. Daarnaast het plaatsen van ledverlichting, het plaatsen van zonnepanelen voor de opwek van het restant verbruik en bewustwordingsprogramma’s om leerlingen te betrekken.” Koen Schuurmans van Slim Opgewekt vult aan: “We proberen drempels weg te halen en volledige ondersteuning te geven bij het traject, zodat scholen zich kunnen focussen op het primaire proces. Er zijn financiële drempels en technische drempels. Die halen we gezamenlijk weg.”
Om de struikelblokken op de juiste manier aan te pakken wordt het volledige proces beetgepakt, van visie tot realisatie. “We zorgen ervoor dat er één aanspreekpunt is en dat alle verantwoordelijkheden bij Slim Opgewekt liggen. Voordat je gaat verduurzamen moet je als school alle parameters goed in beeld hebben. Neem alle kosten mee die je krijgt als je niet gaat verduurzamen en zet die af tegen de kosten die je hebt als je wel gaat verduurzamen.” De keuze voor renoveren van bestaande bouw was volgens Sjef eenvoudig. “Een nieuw gebouw plaatsen hebben we overwogen, maar we kwamen tot de conclusie dat alleen het upgraden van bestaande bouw haalbaar is, omwille van financiële redenen.”
Het belang van een duurzame school kwam aan bod tijdens de presentatie van Froukje van Dijken. “Er is 1020 procent minder verzuim als de CO2-concentratie 1000 ppm lager is. Dit kan het verschil betekenen tussen het behalen van een 6 en een 8. Het op orde hebben van de binnenlucht is dus essentieel. Ventilatie is dus serious business voor een school.”
Een landelijk onderzoek naar scholen met mechanische luchttoe- en afvoer, waarbij zo’n 100 scholen worden bekeken. We hebben gekeken naar ventilatiedebiet, daarnaast duurmetingen co2 en temperatuur. Daarnaast inventariseerden we vervuiling en installatiegeluid van luchtkwaliteit. Daarnaast gaven we advies om oververhitting tegen te gaan en het energieverbruik verminderen. 71% van de scholen presteerde onvoldoende. Een klein deel heeft voldoende luchtverversing. 11% voldoet aan de ambities van de gemeente Rotterdam. Mechanisch geventileerde scholen gingen niet zo goed als verwacht.”
De oorzaken zijn divers. Bij mechanische ventilatie zijn er meer oorzaken, niet alleen gedrag. Onderhoud, slecht schoonmaken en gedrag van collega’s bijvoorbeeld. “Dat moet natuurlijk anders. Daarom stelt Rotterdam de ambitie om 200 Frisse Scholen in 2019 te hebben. Hiervoor zijn 5 bouwstenen: Frisse Scholen Toets, Laaghangend Fruit, Prestatiecontracten, Aanpak via MJOP en Binnenmilieuscan.
Na de focus op het binnenklimaat verschuift de aandacht naar de situatie op de daken. “Vanuit Urgenda ben ik mede-initiator van dit project: De Zonnedakrevolutie”, werd de pitch door Cilian Terwindt van Urgenda ingeleid. “We willen in zes jaar alle geschikte schooldaken in Nederland voorzien van zonnepanelen. Dat doen we omdat zonnepanelen een zichtbare stap voor verduurzaming.”
Gratis dakscan
De stichting zet zich in voor wet- en regelgeving die ten goede komt aan de verduurzaming van scholen. “We bieden een gratis dakscan aan”, vertelt Bert van Renselaar van CFP. Denken tevens dat een regionale aanpak goed werkt. Van de 65 scholen hebben we in Nijmegen 11 groene scholen. Dat moeten er natuurlijk veel meer worden, die aan de slag zijn met duurzame energie.” Het einddoel is natuurlijk om een Nul op de Meter-school te worden. “Om dit ook financieel haalbaar te maken komt er een schooldakrevolutiefonds. Dit fonds van € 100 miljoen is voor PV, led en andere verduurzamingsmaatregelen. Na 15 jaar zijn de zonnepanelen van de school.”
De tweede en laatste pitch zette in op het scannen van gebouwen. In het bijzonder een game die energie laat besparen. Want hoe gaan we als sector ervoor zorgen dat we energie besparen op school en dat we dit ook leuk maken voor kinderen? “Energieslag combineert de virtuele wereld met de echte wereld. Iedere school met slimme energiemeters kunnen meedoen aan de Energieslag.”
De participatie van leerlingen is belangrijk voor de verduurzaming. Leerlingen kunnen in drie categorieën prijzen winnen: meeste badges verdiend, meeste uren in slaapstand en meeste energiebesparing. “Kinderen vinden gemiddeld 15% energieverspilling”, vertelt Van Renselaar.
Bekijk alle informatie over dit seminar op de terugblikpagina, waar we onder andere een fotoverslag voor je klaar hebben staan. Lees daarnaast alles over de andere seminars die we voor je organiseren in onze agenda. Bekijk ook kengetallen voor verduurzaming scholen op Ruimte OK.