'Ingenieurs: stel de vraag achter de vraag'

Auteur: Tim van Dorsten

"Ons doel op energiegebied is om geen CO₂ meer uit te stoten. De snelste manier om dit te doen, is door van het gas af te gaan." Dat stelde Pallas Achterberg (zie bovenstaande foto) van Alliander tijdens het congres De Ingenieuze Stad, ter ere van het 100-jarige bestaan van branchevereniging NLingenieurs.

Volgens haar zijn nieuwbouwwoningen met een aardgasaansluiting achterhaald.  "De rijken gaan nu massaal van het gas af, omdat ze dan geen energierekening hoeven te betalen. Hierdoor vragen nutsbedrijven meer geld om energie te leveren, dus moeten de armere huizenbewoners meer betalen voor hun energie. Daarom zie ik een nieuwbouwwoning met een aardgasaansluiting als een woning met een gebrek."

Als directeur Stategie zegt ze dat er “duizenden alternatieven zijn” voor woningen, die niet over een aardgasaansluiting beschikken. "Maar ieder gebouw, iedere wijk en iedere stad heeft zijn eigen oplossing. Ga daarom met bijvoorbeeld de bewoners in gesprek, om ook hun wensen en ideeën te leren kennen."

Met bewoners in gesprek voor geslaagde projecten

Ook Anne-Marie Rakhorst is daar voorstander van. "Als bestuurslid ben ik betrokken bij de Human City Coalition, een initiatief van chemiemultinational AkzoNobel en consultant Arcadis om steden leefbaarder te maken. Een van de partners is Slum Dwellers International, een internationale beweging voor en door sloppenwijkbewoners.”

Rakhorst (rechts) pleit voor een Nemo voor volwassenen.

Zij vormen een groot deel van de wereldbevolking, vertelt ze. “Wereldwijd wonen 1 miljard mensen in een sloppenwijk en in 2050 is dit aantal gestegen naar 3 miljard”, vertelt Rakhorst. “Zij trekken naar de stad, omdat ze mee willen doen en een goede toekomst voor zichzelf en hun familie willen creëren. Door met hun in gesprek te gaan, weten we wat hun problemen en wensen zijn. Zo voorkomen we dat projecten mislukken."

Volgens haar spelen ingenieurs hierbij een belangrijke rol. “We zijn inmiddels gestart in de Aziatische steden Jakarta en Manila, om die te beschermen tegen wateroverlast en milieuverontreiniging. Hierbij zijn ook Nederlandse ingenieurs betrokken, om oplossingen te bedenken voor die uitdagingen.” Daarnaast pleit ze voor meer uitproberen. “De samenwerking tussen publieke opdrachtgevers en marktpartijen moet een andere vorm krijgen om de grote uitdagingen van de stad aan te pakken. In die relatie moet er meer ruimte ontstaan, om te spelen en uit te proberen. Ik zou het goed vinden als er een Nemo voor volwassenen komt.”

Nieuwe opgaven leefomgeving door urbanisatie

Ook André van Lammeren, onderdirecteur van het Planbureau voor de Leefomgeving, ziet de trend om naar de stad te trekken. “Inmiddels woont 75% van de Nederlandse bevolking in het stedelijk gebied en 44% in de stad. En volgens onze verwachtingen vindt de grootste bevolkingsgroei tot aan 2050 in het hart van ons land plaats: de Randstad.”

Dit brengt nieuwe opgaven met zich mee voor de leefomgeving, geeft hij aan. “Denk aan de vergroening van de stad en het zorgen voor landbouwgrond om aan voldoende voedsel te komen. Per stad verschilt echter de oplossing en iedere keer is dan ook een maatwerkoplossing nodig. Daarom investeren we in onze relaties met gemeenten en provincies.”

Bij deze opgaven spelen ingenieurs een belangrijke rol, vindt Van Lammeren. “Maar het is dan wel belangrijk dat ze de vraag achter de vraag stellen. Als ze bijvoorbeeld de vraag krijgen om een snelweg te plaatsen, gaat dit eigenlijk om een mobiliteitsprobleem.”

Kijk verder dan directe problemen

Dit beaamt hoofdplanoloog Marije ten Kate van de gemeente Rotterdam. “Los niet het directe probleem op, maar kijk verder. Iedere oplossing moet doordrenkt zijn van adaptiviteit, want onze stad is in transitie. Door de groeiende urbanisatie groeit Rotterdam de komende jaren met 7.000 woningen. Maar wat doen we met de verschillende afvalcontainers op de stoepen? Hierdoor kunnen auto’s niet meer parkeren op de stoep of de stoep wordt te klein voor voetgangers. Daarnaast kan afval in de toekomst meer waard worden.”

Zo benadert deze gemeente ieder probleem, zegt Ten Kate. “We benaderen het steeds op een brede manier. Zo zijn we nu bezig met de ontwikkeling van een warmtenet, waarbij de olieraffinaderijen een belangrijke rol spelen. Maar zijn die raffinaderijen er over 10 jaar nog steeds?”

Minder CO₂-uitstoot en afval door technologie

Ook Hans Vermeulen van DUS Architecten pleit voor die adaptiviteit. In zijn ogen speelt het gebruik van data hierbij een belangrijke rol. “De architectuur zorgt voor zo’n 2% van de gebouwen, voor een gemiddeld kantoorgebouw, wolkenkrabber of sloppenwijk komt geen architectuur aan te pas. Maar 25% van een bouwplaats bestaat uit afval. Als we bouwmateriaal digitaal aan kunnen passen, komt er minder materiaal op de bouwplaats. Dat betekent ook minder transportbewegingen en ook minder CO₂-uitstoot en minder afval.”

Met verschillende partners heeft hij daarom het label Aectual opgericht. “We hebben gezorgd voor een geautomatiseerde productie pipeline waarin ontwerpers eenvoudig bestaande patronen kunnen aanpassen of nieuwe kunnen aanleveren. Een 3D-printer zorgt voor de productie.”

Afgelopen week vond de presentatie van het eerste product plaats tijdens de Dutch Design Week: een 3D-geprinte vloer. “We hebben hiervoor expres gekozen, want in ieder gebouw ligt minimaal 1 vloer. Het zou mooi zijn als al deze slimme producten in de toekomst ook op elkaar reageren.” Want uiteindelijk wil hij alle data in dit systeem koppelen aan het bouwproces. “Zo kan iemand in Buenos Aires enkel zijn geo-locatie doorgeven: dit systeem zorgt dan bijvoorbeeld voor de zonnepanelen in de juiste hoek om de maximale hoeveelheid zonne-energie op te wekken.”

Branchevereniging voor advies- en ingenieursbureaus NLingenieurs viert vandaag haar 100^e verjaardag. Dit congres was een van de vele activiteiten, die ze in dat kader organiseert.