Auteur: Gerrit Tenkink
De nieuwe verkeersleidingpost in de Utrechtse Cartesiusdriehoek van ProRail is 1 van de belangrijkste in het spoorwegennet. Bij de inrichting van het gebouw is de gedachte van circulaire economie nadrukkelijk meegenomen.
De materiaalkeuze van de constructie en de schil past ook goed in dit circulaire verhaal. “Bij de keuze was de circulaire gedachte geen uitgangspunt”, geeft directeur en architect Maurits Algra van De Jong Gortemaker Algra (dJGA) toe.
Hij is verantwoordelijk voor het bouwkundig, interieur-, constructief en landschapsontwerp. Met name door het materiaalgebruik en de vernuftige toepassing van vaste zonwering sluit het gebouw perfect aan op de omgeving. Het gebouw omvat een oppervlak van bijna 4.500 m2 en biedt plaats aan 100 medewerkers. Het vormt het hart van alle treindienstactiviteiten van ProRail in en rond Utrecht.
Midden tussen de rails
“Het was het uitdrukkelijk verzoek van de opdrachtgever dat de verkeersleiders ook daadwerkelijk contact hebben met de omgeving waarvoor zij zich inzetten. Technisch gezien hadden we het gebouw ook op een industrieterrein kunnen neerzetten, maar ProRail wil dat de medewerkers zien voor wie en waarvoor ze werken. Vandaar de keuze voor deze locatie, midden tussen de rails”, zegt Algra.
“Bovendien wil ProRail zich met dit gebouw nadrukkelijk presenteren aan het publiek. ‘Dit is het epicentrum van het spoorbedrijf. We zijn 24 uur per dag bezig met het spoor en staan de klok rond klaar voor de reiziger’, vertelde ze Het gebruik van glas zorgt voor de beoogde transparantie.”
Ontwerp is 1 met het spoor
Bij de materiaalkeuze wilde de opdrachtgever synergie tussen het spoor en het gebouw. Volgens Algra lag het veelvuldig gebruik van cortenstaal en glas dan ook voor de hand. “Het geeft de verkeersleidingpost een industriële, robuuste uitstraling. Het nieuwe gebouw heeft op het oog een dubbele schil, door de vaste zonweringslamellen aan de buitenzijde. De lamellen aan de noordzijde van het gebouw zijn vlak en aan de overige zijden staan ze steeds steiler richting het zuiden, Hierdoor weren ze direct zonlicht, maar laten ze daglicht zo veel mogelijk toe. Daarnaast zorgt de steeds veranderende vorm voor een dynamisch effect, wanneer je met de trein langs het gebouw rijdt.”
Niet ontworpen om over 30 jaar af te breken
Voor de bouwmaterialen is niet gekozen voor de circulaire gedachte, al is volgens Algra hergebruik heel goed mogelijk. “Staal en glas zijn goed te hergebruiken, dus is de circulaire gedachte wel van toepassing. Bovendien hebben we bij de constructie relatief weinig gebruik gemaakt van beton. Overigens hadden we bij het ontwerp niet echt de circulaire gedachte voor ogen. We hebben vooral gekeken naar het ontwerp, de uitstraling en de gebruiksvriendelijkheid voor het personeel.”
Volgens hem past de circulaire gedachte niet goed bij dit soort gebouwen met architectonische waarde. “Bij de circulaire gedachte ontwerp je toch voor hergebruik. Dit gebouw is niet ontworpen met de gedachte het over 30 jaar weer af te breken. Ik hoop namelijk dat het er over 100 jaar nog staat.”
10 jaar verantwoordelijk voor kwaliteitsniveau
Bij de inrichting maakte ProRail nadrukkelijk de keuze om circulair in te kopen, waardoor materialen of zijn hergebruikt of in de toekomst hergebruikt kunnen worden. Projectleider Facilitaire Inrichting Geerke Versteeg van ProRail is verantwoordelijk voor de materiaalkeuze. “We waren niet thuis in het circulaire gedachtegoed. De overheid zocht een aantal pilotprojecten en daarin zijn wij meegegaan, bijvoorbeeld voor wat betreft de vloerbedekking. We hebben afspraken gemaakt met Desso. Zij leverden vloertegels met een ecobased backing. Om deze vloerbedekking te reinigen heeft Desso de schoonmakers voor de dagelijkse schoonmaak speciaal geïnstrueerd, ook voor wat betreft de te gebruiken reinigingsmiddelen, zodat de vloerdekking langer meegaat. Zo is Desso verantwoordelijk om de vloerbedekking 10 jaar op een bepaald kwaliteitsniveau te houden.”
De circulaire economie-gedachte is nadrukkelijk meegenomen bij de inrichting van het gebouw.
ProRail heeft met deze fabrikant een gebruiksovereenkomst getekend, dat hij na 10 jaar de vloerbedekking terugneemt en hergebruikt op de meest hoogwaardige manier die dan bekend is. “We hebben onszelf dus ook verplicht om de vloerbedekking na 10 jaar bij hem in te leveren bij deze fabrikant en niet bij de concurrent of de afvalverwerker.”
Flexibel ontworpen
Voor het meubilair was de zoektocht naar een circulaire oplossing een stuk lastiger. “Deels hebben we overtollig meubilair uit oude locaties laten restaureren voor hergebruik. Daarnaast hebben we bij de aanschaf van nieuwe meubilair heel bewust gekeken of het na gebruik gedemonteerd kon worden voor hergebruik van de materialen. Sommige nieuwe onderdelen zijn flexibel ontworpen. Bijvoorbeeld een keukenkast die eenvoudig op te delen is in 3 kasten, zodat dit later ook een andere functie aan krijgen.”
Foto bovenaan: Bij de materiaalkeuze wilde de opdrachtgever synergie tussen het spoor en het gebouw. (foto's: Christian Richters)