Naar aanleiding van vragen uit de onderwijssector en ook vanuit Duurzaam Gebouwd maakten adviseurs van DGMR en bba binnenmilieu een analyse van WELL, PvE Frisse Scholen en Vignet Gezonde School. Heeft WELL een meerwaarde voor de Nederlandse situatie?
Vlnr. Antwan van Haaren, Froukje van Dijken en Tim Beuker
Schoolbesturen willen hun leerlingen het beste onderwijs bieden. En dat in een goed ingericht en geventileerd maar ook energiezuinig gebouw. Om schoolbesturen en andere stakeholders daarbij te helpen zijn er diverse hulpmiddelen ontwikkeld. Maar welk ‘gereedschap’ pas je toe om ambities inhoud te geven? Bij adviesbureau DGMR is ing. Antwan van Haaren als senior adviseur duurzaamheid & gezondheid betrokken bij de ontwikkeling van nieuwe scholen en krijgt hij vragen over de toepassing van eisen. Net als ir. Froukje van Dijken en ir. Tim Beuker, beide adviseur bij bba. Het werd tijd om de diverse instrumenten eens tegen elkaar te wegen en te zien of bijvoorbeeld een WELL-certificering voor scholen extra’s biedt.
Wat WELL, wat niet?
Het vertrekpunt voor de vergelijking die de 3 adviseurs maakten, waren de thema’s van WELL versie 2. Beuker: “Versie 1 van WELL was vooral van toepassing op kantoren. Met een oplegnotitie als pilot voor scholen, dus echt opgesplitst. Dat was vrij ingewikkeld en men wilde naar een flexibele systematiek die toepasbaar is voor alle typen gebouwen en functies. WELL gaat over welzijn in de breedste zin van het woord en niet enkel of er voldoende daglicht binnenkomt of dat het niet te warm of te koud is. WELL is een integrale visie en dat gaat ook over voeding, voldoende beweging en het stimuleren van geestelijke gezondheid.” Van Dijken vult aan: “In Nederland gebruiken we vooral PvE Frisse Scholen, maar dat heeft een smallere doelstelling dan WELL. Bij de vergelijking met WELL hebben we daarom ook het Vignet Gezonde School betrokken omdat die tot doel heeft ‘gezondheid’ in scholen te promoten. Veel scholen hebben dat vignet.” Samengevat komt het drietal tot de conclusie dat het PvE Frisse Scholen en het Vignet Gezonde School samen een bredere scope bieden dan WELL. Zo bevat het PvE Frisse Scholen ook richtlijnen om het energiegebruik te beperken. En het Vignet Gezonde School gaat ook in op maatschappelijke thema's, zoals mediawijsheid en seksualiteit.
WELL-thema’s vergeleken met PvE Frisse Scholen en Vignet Gezonde School. Enkele hoofdpunten
Lucht: WELL is specifiek over ‘gezonde lucht’, waarbij ook buitenlucht bij de te nemen maatregelen wordt betrokken. PvE Frisse Scholen gaat daar niet op in.
Water: In de Nederlandse situatie komt schoon drinkwater uit de kraan. WELL biedt hier geen meerwaarde.
Voeding: WELL is specifiek over wat een gezond voedingsbeleid is. Vignet Gezonde School is te vrijblijvend.
Licht: WELL en PvE Frisse Scholen komen min of meer overeen. WELL gaat in op biodynamische verlichting en geeft richtlijnen voor LED-verlichting.
Beweging: WELL geeft richtlijnen om beweging te stimuleren die niet echt van toepassing zijn op scholen. Hier is Gezonde School specifieker, bijvoorbeeld als je kijkt activiteit bevorderende schoolpleinen.
Thermisch comfort: WELL is vergelijkbaar met PvE Frisse Scholen, want beide gaan uit van dezelfde internationale normen. Het PvE Frisse Scholen is specifieker over de regelbaarheid van de temperatuur.
Geluid: WELL en PvE Frisse Scholen komen overeen. PvE Frisse Scholen is beter
afgestemd op de Nederlandse praktijk. WELL gaat echter meer in op akoestische zonering in een schoolgebouw.
Materialen: WELL en PvE FS gaan beide in op de keuze van emissiearme materialen, WELL gaat hier wel veel dieper op in.
Geestelijke gezondheid: WELL gaat uitgebreid in op eisen om dit te bevorderen, maar lijkt vooral gericht op werknemers. Vignet Gezonde School is meer gericht op sociaal-emotioneel welbevinden van leerlingen.
Gemeenschapszin: Vignet Gezonde School bevat de community-gedachte van WELL, dat toch hier meer gericht is op de werkomgeving.
Nu de praktijk
Hoe zit het eigenlijk met de kennis bij verantwoordelijken in het onderwijs over gezondheid en duurzaamheid in relatie tot gebouwen? Van Dijken wijst op de ‘knip’ die er zit in het proces om tot een nieuw of gerenoveerd schoolgebouw te komen. “Op het moment dat een school gebouwd of gerenoveerd gaat worden, ligt het bij de gemeente. De financiering van primair en voortgezet onderwijs is daar belegd. Dan komt het PvE Frisse Scholen in beeld. Zodra na de realisatie de onderhouds- en beheerfase aanbreekt, is het aan het schoolbestuur om een gezond binnenklimaat te waarborgen. Gaat het over een gezonde leefstijl, dan speelt zich dat voornamelijk op schoolniveau af. Daar zie je dan dat het bij een leerkracht wordt belegd en de implementatie is dan afhankelijk van hoe goed diegene zich verdiept in de materie.” Van Haaren: “Wat je wel ziet is dat scholen het Vignet Gezonde School vrij gemakkelijk verkrijgen. In hoeverre ben je een gezonde school als je maar aan enkele zaken voldoet. WELL eist - als je ook voor certificering gaat - dat je de systematiek breed implementeert. Je mag als school niet enkele concepten eruit halen en slechts deelmaatregelen nemen.”
Cultuurverschillen spelen een rol
Beuker wordt door zijn collega’s de WELL-Wikipedia genoemd. Hij zit ook in de WELL-adviesraad voor luchtkwaliteit en thermisch comfort. WELL is niet specifiek Nederlands, hoe is dat te merken? “Er zijn culturele verschillen tussen landen en dat werkt door in WELL. Zo vinden we het in Nederland logisch dat een kind naar school gaat op de fiets. WELL rekent erop dat dat maar ongeveer 5% van leerlingen zal zijn en ziet dat percentage als een stimulans. Dat klopt dus niet voor Nederland.” Van Dijken heeft een ander voorbeeld met schoolkantines: “Volgens WELL moet voor lunchen op school een geschikte ruimte zijn. In Nederland echter blijven de kinderen die tussen de middag overblijven meestal in hetzelfde lokaal waarin ze ook les krijgen. Na het broodje gaan de kinderen naar buiten. Er is geen speciale aandacht voor lunchen en voeding. In andere landen gaat dat echt anders. Kijk naar Frankrijk of naar het Verenigd Koninkrijk waar Jamie Oliver schoolkantines opzet en veel aandacht geeft aan gezond eten. Voor die WELL-eisen, dus een specifiek pauze-ruimte of kantine, is in Nederland gewoon geen budget. Leuke eis van WELL, maar dat zie ik niet in de Nederlandse schoolcultuur ingepast.”
Kosten en opbrengsten
Beuker: “Uitgaande van een school van 10.000 m2 zijn de kosten voor een WELL-certificering zijn ongeveer 2 euro per m2 extra, dus bovenop de kosten van (ver)bouw en eventuele maatregelen. Dit is inclusief oplevermetingen van alle aspecten als luchtkwaliteit, licht et cetera.” Van Haaren wijst op de opbrengst van WELL: “De opbrengstfactor van WELL is een aantoonbaar gezonde school. En, dat zo’n gebouw leerprestaties bevordert is inmiddels wetenschappelijk aangetoond. Als dat een hoger percentage geslaagden oplevert, maakt dat de school aantrekkelijker en zullen meer nieuwe leerlingen inschrijven. Dat levert ook meer financiering op. Eigenlijk hebben we het over het verdienmodel voor scholen. Het zou goed zijn als scholen ook voor deze aspecten van investeren in gezonde gebouwen meer oog hebben.”
Tekst: Tom de Hoog