Klimaatmissie: aan de slag gaan met Ladder van Koeling

Een enquête van het Klimaatverbond Nederland laat zien dat gemeenten bij het uitwerken van de Transitievisies Warmte de noodzaak voor koeling vergeten. Dat zegt Jan Engels van het Klimaatverbond, die tegelijkertijd verwijst naar de Whitepaper over de Ladder van Koeling.

“Er treedt met de bloedhete zomers een behoefteverandering op”, aldus Engels op de website van Futurebuild Holland. “De omzet van airco’s verveelvoudigde de afgelopen jaren en de hittegolf van 2020 zorgde voor een stijging van het elektriciteitsverbruik van 30 procent. En dat terwijl we pas aan het begin van de klimaatverandering staan. Daarom roepen we op om de behoefte aan warmte en koeling te combineren.” 

In de vorig jaar verschenen intentieverklaring Klimaatverandering en koeling gebouwen van OSKA onderschrijft de coalitie van ondertekenaars de noodzaak om in het ontwerp en bij renovatie van gebouwen systematisch rekening te houden met het veranderende klimaat en de steeds vaker optredende hittegolven. De verklaring richt zich daarbij op de normen en praktijkstandaarden die de basis vormen voor de manier waarop we in Nederland bouwen. De Intentieverklaring laat zien hoe belangrijk het is om kritisch te kijken naar hoe gekoeld wordt.
“Er ontstaat een paradigmaverschuiving”, vervolgt Engels, “van een tekort aan warmte naar een overvloed ervan. De verklaring wil die verandering invullen en zorgt voor een aanvulling op de NTA8800 [bepalingsmethode BENG, red.] en de TOjuli [eis voor risico oververhitting, red.]. Laatstgenoemde kijkt naar historisch klimaat en naar het gebouw zelf, zonder de omgeving daarbij te betrekken.”

Ladder

De verklaring richt zich daarbij op de normen en praktijkstandaarden die de basis vormen voor de manier waarop we in Nederland bouwen.

Centraal in die verklaring staat de Ladder van Koeling. Deze bevat vier treden:

1.  zorgen voor een verkoelende omgeving (bijv. met bomen of groen dak);
2.  warmte weren (bijvoorbeeld met screens of zonwering); 
3.  passief koelen (bijvoorbeeld met nachtventilatie);
4.  milieuvriendelijke actieve koeling (bijvoorbeeld met warmtepomp).

Op basis van deze rangorde, van meest naar minst wenselijke maatregelen, geeft de Ladder van Koeling handvatten aan bijvoorbeeld gemeenten en corporaties die hiermee aan de slag willen. “Hierdoor denk je na”, vervolgt Engels, “over het verschil tussen het historische en toekomstige klimaat, over hoe je voorkomt dat de zon overdadig binnentreedt en hoe het gebouw is neergezet.”

Engels breekt daarbij een lans voor het oogsten van warmte, om die later te gebruiken. “Verplaats de warmte van binnen niet naar de toch al te hete buitenruimte, maar zorg voor opslag. Je krijgt een andere energiedynamiek op het moment dat bedrijven en woningen energie met elkaar gaan uitwisselen, hoewel daarvoor wel aanpassingen op het vlak van wet- en regelgeving nodig zijn.”

Gemeenten

Gemeenten hebben afgelopen jaar hun visie op de warmtetransitie opgesteld, met daarin heel weinig aandacht voor koeling. Zo bleek uit een enquête die is uitgevoerd in opdracht van het Klimaatverbond. Daarom beveelt Engels gemeenten aan: “Begin met isolatie, zodat je de energievraag terugdringt. Neem daar ook buitenzonwering in mee, zodat de koelbehoefte lager wordt, en ga aan de slag met vergroening van de omgeving, zodat bijvoorbeeld bomen voor beschutting zorgen. De keuze voor een alternatieve warmtevoorziening komt dus ná isoleren. Je realiseert daarmee nog steeds de doelstellingen uit het Klimaatakkoord omdat je, via de kleinere energievraag, de CO₂-uitstoot fors reduceert.”