Auteur: Machiel Karels en Irma Thijssen
Een lagere CO2-uitstoot, hogere leerprestaties en gelijkblijvende kosten. Met die ambitie heeft stadsdeel Zuid van de gemeente Amsterdam in 2014 de 10 meest urgente schoolgebouwen aangepakt. Hoe knap je 10 basisscholen in 1 keer op? Hoe gebruik je daarbij maximaal de kennis van de markt? Hoe kunnen zowel het binnenmilieu als de energieprestaties integraal worden verbeterd? Na evaluatie blijkt: een succesvolle aanpak, voor herhaling vatbaar.
Stadsdeel Zuid startte eind 2013 met een nieuwe, integrale aanpak in het project ‘Verbeteren Binnenklimaat en Energieprestaties’. Het Stadsdeel heeft hiervoor actief schoolbesturen benaderd. Albèrt Duyst, projectleider namens de gemeente Amsterdam: “Voor de schoolbesturen is exploitatieneutraliteit van belang. Door de markt op basis van prestatie-eisen uit te dagen een gegarandeerd kwaliteitsniveau te halen is een optimale set van maatregelen gerealiseerd. Cruciaal voor de business cases was dat energieprestatie en binnenmilieumaatregelen in samenhang zijn aangepakt.” Het Stadsdeel heeft de kosten voor achterstallig onderhoud en verbetering van het binnenmilieu grotendeels gefinancierd; de schoolbesturen moesten 20% meefinancieren plus de energiemaatregelen met een terugverdientijd tot tien jaar.
Sturen op outputprestaties
De resultaten van deze aanpak liegen er niet om. Ten opzichte van de traditionele maatregelengestuurde EBA-methodiek zijn een 25 keer zo hoge CO2-besparing (5 ton CO2-reductie), 50% betere binnenmilieuprestaties èn garanties voor een goede luchtkwaliteit gerealiseerd. Daarnaast zijn de exploitatielasten voor schoolbesturen gelijk gebleven of zelfs fors gedaald. Per school is er een jaarlijkse kostenbesparing van € 500 in plaats van extra kosten van € 600. De gemiddelde totale kosten per school in Stadsdeel Zuid bedroegen € 250.000, gelijk aan de kosten die bij de EBA-aanpak aan een gemiddelde school worden besteed.
Integraal: gezondheid en energie
De sleutel tot succes zit volgens Machiel Karels, projectleider bij DWA, in een compleet pakket maatregelen per school dat in dialoog met schoolbesturen en marktpartijen wordt vastgesteld. “Bij de traditionele aanpak ligt de focus op maatregelen, waarbij de samenhang en integraliteit ontbreekt.” Ook schoolbesturen worden vaak maar globaal betrokken bij de keuzes ten aanzien van de juiste maatregelen en hoe en wanneer die worden gerealiseerd.
Prestatiecontract
Een belangrijk onderdeel is dat één consortium van bouwer en installateur voor alle scholen het ontwerp, realisatie en optioneel ook het onderhoud doet. Deze partij is geselecteerd op basis van prestatieverbetering van het binnenmilieu en gelijkblijvende exploitatiekosten. “Belangrijk is dat we de gewenste kwaliteitsverbetering aanbesteden en niet vooraf voorgeschreven en uitgewerkte maatregelen,” concludeert Karels.
Tevreden scholen
Schoolbesturen en directeuren zijn tevreden met de aanpak. Roland Kruijsman, beleidsmedewerker huisvesting bij stichting KBA Nw West, over de aanpak in basisschool De Ark: “Nu al het werk gereed is, blikken we terug op een spannend en leerzaam proces. De resultaten monitoren we ook de komende tijd om energieprestaties en luchtkwaliteit te contoleren.” David Mulder, beleidsmedewerker huisvesting Openbaar Onderwijs aan de Amstel over de Derde Dalton school: “In dit gebouw uit 1904 is zonder veel inbreuk aan het gebouw tijdens de zomervakantie een centraal luchtbehandelingssysteem ingevoerd. Wij zijn blij met het resultaat!” John van der Woning, directeur Willemsparkschool, waar 4,7 ton CO2 is bespaard, 10% van het totaal, plus € 800 per jaar in de exploitatielasten: “De maatregelen die op de Willemsparkschool zijn genomen zorgen voor energiebesparing en een verhoging van het comfort van het binnenklimaat. Het project past daarmee in de huidige tijdgeest waarbij er bewuster met grondstoffen wordt omgegaan. De praktische toepassing spreekt tot de verbeelding bij onze leerlingen en dat is handig in de aandacht die we hieraan besteden tijdens onze lessen.”
Meer informatie over energiezuinige en frisse scholen is te vinden op GreenDealScholen.nl. Voor deskundig, onafhankelijk en kosteloos advies: bel de Green Deal Scholen Helpdesk: 085-3032602 of mail naar info@greendealscholen.nl. Voor achtergrondinformatie, instrumenten en voorbeelden: kijk op www.rvo.nl/frissescholen.
Aanpak in Amsterdam-Zuid in 6 stappen
1 Quickscans
- Metingen en opnamen in de tien scholen toonden de huidige kwaliteit en het verbeterpotentieel van onder andere binnenmilieu en energiegebruik.
- Ervaren gebouwinspecteurs stelden vast dat de gebouwen op binnenluchtkwaliteit nagenoeg allemaal onder de maat scoren. Alle scholen voldeden niet of nauwelijks aan klasse C voor luchtverversing volgens het PVE Frisse Scholen.
- Voor de energieprestatie beoordeelden de inspecteurs de energetische kwaliteit van onder andere isolatie van het dak, gevel en vloer, glassoort, kierdichting, verwarmingsinstallatie, verlichting, klimaatregeling en ventilatiesysteem.
- In overleg is vastgesteld welke scholen als eerste moesten worden aangepakt.
- Resultaat: beoordeling binnenmilieu, prioritering scholen en mogelijke maatregelen.
2 Business cases
- Schoolbesturen droegen samen met Stadsdeel Zuid bij aan een totaalpakket aan investeringen.
- Het stadsdeel heeft de maatregelen ter verbetering van de luchtkwaliteit, de thermische isolatie en de PV-panelen gefinancierd. De schoolbesturen betaalden een vaste voet én de maatregelen die zichzelf binnen een periode van tien jaar terugverdienen.
- Aanvullend op de prestatiegerichte maatregelen werden voor een aantal scholen ook toegekende voorzieningen vanuit het Huisvestingsprogramma uitgevoerd. Zo ontstaat een kostenvoordeel, bijvoorbeeld bij de combinatie van dakvervanging en dakisolatie.
- Resultaat: voldoende budget om zeven tot tien scholen integraal te verbeteren.
3 Markt en aanbesteding
- Meerdere consortia presenteerden hun plannen in diverse dialoogrondes.
- De nieuwe insteek van de aanbesteding daagde de marktpartijen uit om maximale kwaliteit te leveren voor een vaststaand budget.
- Eisen in de aanbesteding waren een gegarandeerde binnenmilieuverbetering, gelijkblijvende exploitatiekosten en optimalisatie van het plan.
- Het spanningsveld tussen binnenmilieuverbetering en energiebesparing zorgde voor integrale kwaliteitsverbetering.
- Resultaat: gunning aan consortium met hoogste kwaliteit voor vastgestelde prijzen.
4 Ontwerp en meetprotocol
- Het consortium werkte het ontwerp uit per school. Het projectteam toetste het ontwerp, de realisatie en de oplevering voortdurend op de aangeboden prestatiegaranties.
- Het projectteam ontwikkelde samen met Ruimte-OK een standaard meetprotocol. Inspecteurs voerden metingen uit voor en na het toepassen van de verbetermaatregelen.
- Resultaat: goedgekeurd ontwerp per school en standaard meetprotocol.
5 Realisatie
- Het consortium paste per school een pakket aan maatregelen toe.
- In tien factsheets is dit per school inzichtelijk gemaakt.
- Dankzij de prestatie-eisen voor het uitvoeren van schoolgebonden maatregelen garandeert het project minimaal kwaliteitsniveau.
- Resultaat: verbeterd binnenklimaat en verlaagd energiegebruik van de scholen.
6 Gebruik en onderhoud
- De schoolbesturen konden voor tien jaar het onderhoud van de installaties voor luchtbehandeling en de zonnepanelen in opdracht geven.
- Het onderhoud is integraal meegenomen in de aanbesteding. Deze schoolbesturen hebben zelf de keuze of zij het onderhoud in opdracht geven. In dat geval is het consortium verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud en moet gedurende tien jaar de prestaties garanderen. Na tien jaar worden de installaties overgedragen op de voorgeschreven conditie.
- Gebruikers van zeven scholen meldden zowel voor als na de aanpak hun beleving van het binnenklimaat in een schriftelijke enquête. De resultaten laten zien dat gebruikers alle comfortaspecten hoger waarderen: luchtkwaliteit, thermisch comfort, visueel comfort en akoestisch comfort.
- Resultaat: gedurende de exploitatieperiode een goede luchtkwaliteit en laag energiegebruik.