Klimaatadaptatie gaat de effecten van klimaatverandering tegen en kan een bijdrage leveren aan een klimaatbestendig Nederland. De adaptatie is mogelijk door het aanleggen van klimaatbuffers. In het vierde deel van een zesdelige artikelreeks komt klimaatadaptatie rond de Waddenzee aan bod.
De Waddenzee is een binnenzee tussen de Waddeneilanden en de Noordzee aan de ene kant en het vaste land van Nederland, Duitsland en Denemarken aan de andere kant. De zee heeft een lengte van 500 kilometer en een gemiddelde breedte van 20 kilometer. Sinds 2009 is de Waddenzee, met uitzondering van het Deense deel, onderdeel van het UNESCO Werelderfgoed. Typerend voor de Waddenzee zijn de bij eb droogvallende en begaanbare zandplaten, gescheiden door geulen. De naam Waddenzee (in het Fries: Waadsee) is dan ook afkomstig van het Latijnse Vadum, dat doorwaadbare plaats betekent.
De Waddenzee is een relatief jonge zee. De Noordzeekust is gevormd door een reeks van strandwallen, die ons land steeds groter hebben gemaakt. Zo'n 5000 jaar geleden ontstond door invloed van de wind, die zand opstuwde, een stevige strandwal ter hoogte van de huidige Waddeneilanden. Het land daarachter bleef droog. In de Middeleeuwen brak de strandwal in stukken en kreeg de zee weer vrij spel. Een deel van het land kon door de bewoner met dijken worden beschermd, en in de loop van de tijd zelfs teruggewonnen worden op de zee. Deze strijd tegen het water is af te lezen aan de vele terpen en dijken langs de Waddenkust in Nederland, Duitsland en Denemarken.
Waarde
Het ondiepe, relatief warme water van de Waddenzee is het leefgebied van veel planten- en diersoorten. Zeehonden krijgen er hun jongen, vissen zetten er hun kuit af en het is een belangrijke foerageerplek voor trekvogels door het rijke bodemleven. Door deze functies als kraamkamer en pleisterplaats heeft de Waddenzee een zeer hoge natuurwaarde en vormt het een belangrijke ecologische schakel in Noord-Europa. Daarnaast heeft de Waddenzee een grote economische waarde; van oudsher zijn visserij en scheepvaart de economische pijlers, die nu vervangen worden door toerisme, gasboringen en andere energie- en grondstoffenwinning.
Bio-bouwers
De ondiepe Waddenzee, volledig gevormd door natuurlijke processen, is de grootste natuurlijke klimaatbuffer in Nederland. De Waddenzee kent een hoge dynamiek. Zowel het getij als stormen en veranderende (sediment-)stromingen zorgen ervoor dat zandplaten, geulen en zelfs de Waddeneilanden continue verplaatsen. Op diverse plekken wordt gewerkt aan de versterking van dit systeem, waarbij de fysische en ecologische krachten in het gebied ingezet worden. Op Ameland wordt het voorland voor de waddendijk versterkt en natuurwaarden en recreatie verstevigd.
Op diverse plekken worden biobouwers ingezet om de robuustheid van de Waddenzee te vergroten. Biobouwers zijn soorten die het milieu in sterke maten kunnen veranderen. Op deze manier ontstaan natuurlijke, zelf-bouwende ecosystemen die ingezet worden om bepaalde diensten te leveren in bijvoorbeeld de kustverdediging. Rifbouwende oesters en andere schelpdieren kunnen stroming veranderen en de impact van golven op de kust en op dijken verminderen. Zeegras, riet en schorren kunnen sediment invangen en zo zandbanken creëren.
Zeegrasvelden
In 1932 bestond de Waddenzee uit duizenden hectares zeegrasvelden. Het zeegras werd geoogst voor de bouw van dijken, maar ook het vissen met boomkotters, de bouw van de afsluitdijk, vervuiling en een virusinfectie hebben het zeegras geen goed gedaan waardoor het nu vrijwel volledig is verdwenen. De Waddenvereniging heeft samen met Rijkswaterstaat in 2011 en 2012 op verschillende plekken op het wad nieuw zeegras geplant. Uit een donorveld in het Duitse deel werden zaadstengels van het Groot Zeegras verzameld.
De rijpende zaadstengels werden opgehangen op zorgvuldig gekozen plekken in de stroming, waardoor het zaad zich nop natuurlijke wijze kon verspreiden. In 2012 en 2013 bleek op verschillende plekken het zeegras aangeslagen te zijn en voor verdere verspreiding te zorgen. De velden worden gemonitord, en het experiment krijgt in samenwerking met Natuurmonumenten een vervolg. De verwachting is dat het zeegras zorgt voor een verlaging van de stroomsnelheid van het water, het neerslaan van sediment, helderder water, betere leefomstandigheden, kan dienen als voedselbron, biotoop en kraamkamer.
De artikelen in deze reeks belichten elk een landschapstype en de mogelijkheden voor klimaatadaptatie.
Hieronder vindt u de vorige artikelen in deze reeks:
Klimaatadaptatie deel 1, gepubliceerd op 13 juni 2013
Klimaatadaptatie deel 2, rivieren: gepubliceerd op 27 juni 2013
Klimaatadaptatie deel 3, ijsselmeer: gepubliceerd op 11 juli 2013
Meer informatie vindt u op de website van klimaatbuffers.
Auteur: Joep van der Veen, architect, stedenbouwkundig ontwerper en onderzoeker bij Bokkers van der Veen Architecten & Planners.
fotobijschriften:
Foto’s:
1 De Waddenzee, Waddenvereniging
2 Verzamelen donorgras voor zeegras herstel, Waddenvereniging
3 Uitzaaiend groot zeegras, Waddenvereniging