Transities op gang brengen met The Butterfly Effect

timer6 min
Transities op gang brengen met The Butterfly Effect

Voor de Design Challenge ‘Onze Energie Ons Landschap’ maakte het team van Duurzaam Gebouwd-partner VenhoevenCS, DS Landschapsarchitecten en Studio Solarix een ontwerp dat energie, mobiliteit, architectuur en biodiversiteit op verrassende wijze combineert. Ze noemen het: The Butterfly Effect. Het ontwerp is zo vernieuwend dat een prototype niet lang op zich kan laten wachten. 

Tekst: Reinoud Schaatsbergen
Beeld: VenhoevenCS
Beeld boven: Vlinders tonen volgens Maike van Stiphout een ‘bizarre overlevingsdrift’ bij snelwegen. Door The Butterfly Effect worden zij en andere insecten niet langer meegezogen in de luchtstromen van het verkeer.

De Design Challenge vroeg, zoals de naam doet vermoeden, naar ontwerpen die landschap en energie met elkaar verbinden. Die uitdaging was architectenbureau VenhoevenCS op het lijf geschreven. “Wij werken vaak samen met Maike [van DS Landschapsarchitecten, red.] om in projecten de biodiversiteit te integreren”, aldus Cécilia Gross, architect partner bij VenhoevenCS. Ook met Studio Solarix is Gross al langere tijd bekend, producent van kleurrijke en energieopwekkende gevelpanelen. “Dat was de perfecte partij om ook esthetiek en energetische opbrengstpotentie in het plan te verwerken.”

Biodiversiteit

Met dit sterrenteam werd een uniek voorstel gedaan: een energieopwekkend ‘web’ over een snelweg die door een natuurgebied loopt. Het web is ingevuld met doorzichtige pv-panelen. Tegelijkertijd vormt het een ultralicht ecoduct waarover insecten veilig kunnen oversteken en niet in de luchtstromen van de auto’s en vrachtwagens worden meegezogen en gedood. Bovendien, zo is het idee, daalt de door auto’s uitgestoten stikstof en fijnstof onder het web eerder naar de randen van de snelweg. Zo wordt de bodem met name langs de snelweg verrijkt en niet het heidegebied daarachter. Juist in de zone direct naast de snelweg, waar zich een natuurlijke geluidswal van bomen en struiken kan vormen, is stikstofdepositie een relatief overkomelijk probleem.

Maike van Stiphout van DS Landschapsarchitecten: “De opdrachtgever van de Design Challenge vertelde ons over het gentiaanblauwtje [vlindersoort, red.], wat mij tot de vraag leidde: wat wil die vlinder? Die wil naar de overkant, maar door de zeer ongunstig geplaatste snelweg gebeurt dat niet. Behalve als er file staat. Dán steekt de vlinder over.” Van Stiphout noemt deze vondst ‘haast poëtisch’. “Een dier dat zich aanpast aan ons filegedrag, dat is toch een bizarre overlevingsdrift?” zegt ze.

De ontdekking past binnen de opgave: de challenge-locatie richt zich op de A67 ter hoogte van de Strabrechtse heide, een plek waar dieren vaak migreren. Het web van The Butterfly Effect dient deze migratie weer mogelijk te maken. Een prangende opgave, volgens Van Stiphout, gezien circa 75 procent van alle insecten in recente jaren is verdwenen. “Als je ziet hoeveel zware ecoducten wij bouwen voor onder andere herten, dan kunnen we toch ook lichte bouwen voor insecten? Zij vormen het fundament van gezonde ecosystemen.”

Transities op gang brengen met The Butterfly EffectThe Butterfly Effect laat een web van energieopwekkende pv-panelen over een snelwegtraject vallen. 

Integraal en esthetisch

Biodiversiteit is slechts één van de vele opgaven die The Butterfly Effect wil aanpakken. “Er wordt door onder andere Rijkswaterstaat vaak naar harde oplossingen gezocht voor klimaat, energie en veiligheid”, aldus Hermen Jansen, architect bij VenhoevenCS. “Als je al die ruimtelijke en technische eisen naast elkaar legt, werk je zomaar met een profiel van 200 meter breed.” De snelweg zelf, zo argumenteert Jansen, beslaat op maaiveld een ruimte waar niets meer aan te doen is. Dus trekt het team de oplossing naar de ruimte erboven, in plaats van bijvoorbeeld pv-panelen in open velden te plaatsen. “In de meest basale versie is ons ontwerp gewoonweg een slimme oplossing voor dubbel ruimtegebruik.”

Gross licht verder toe: “De bodem onder de snelweg is dood en al vergeven. Laat ons dan de bodem ernaast levend houden door zonne-energie op te wekken op een bodem die al in gebruik is.” Zo voorkomt het ontwerp dus meer landgebruik, in dit geval voor zonnevelden. “Daar kleven nog wel vragen aan, zoals over de toegang voor nooddiensten, maar het basisprincipe is dat deze gelaagdheid het concept versterkt.”

Gross benadrukt bovendien de toegevoegde waarde van esthetiek in het ontwerp. “Die is ontzettend belangrijk voor de duurzaamheid”, zegt ze. “Er wordt nog te weinig nagedacht over hoe energiewinning een positieve impact kan hebben op onze leefomgeving.” Van Stiphout beaamt dit: “Die schoonheid is belangrijk om ook draagvlak te creëren voor natuurontwikkeling. Dat mensen ‘wauw’ denken als ze het zien.”

Transities op gang brengen met The Butterfly Effect
Een impressie van het fijnmazige web dat over de snelweg heen gelegd wordt. In de ‘rasters’ zit een energieopwekkende film van Studio Solarix verwerkt. 

Energetisch

Uniek aan The Butterfly Effect is dat de bijna doorzichtige structuur energie opwekt. Deze innovatie is mogelijk door de bijdrage van Studio Solarix, producent van esthetische PV panelen voor geveltoepassingen. Voor The Butterfly Effect stelde Solarix een energieopwekkende film voor. Hierdoor kan de webconstructie lichtgewicht en lichtdoorlatend blijven, terwijl de rendementen van deze technologie vrijwel gelijk zijn aan ‘traditionele’ PV-panelen.

Een web over een lengte van 3 km zal volgens doorrekening door Solarix evenveel energie produceren als het jaarverbruik van 6.000 huishoudens. Er is ook onderzoek gedaan naar de ‘embodied carbon’, de CO2-inhoud die gepaard gaat met het maken van de benodigde constructie. “We gebruiken best veel materiaal voor de staalconstructie”, zegt Gross, “maar omdat we alleen de zachte zonnefilm gebruiken, besparen we op het gewicht van glas van reguliere zonnestroominstallaties.” Volgens de berekening van Studio Solarix zal The Butterfly Effect daardoor een drie keer lagere CO2 uitstoot hebben dan een even groot zonneveld. “Bovendien blijft hierdoor levende bodem vrij voor andere ruimteclaims, zoals natuurontwikkeling.”

Transities op gang brengen met The Butterfly Effect
Voor automobilisten is het web geen obstakel, maar juist een fraai aanzicht omdat de pv-panelen lichtdoorlatend zijn.

Van poëzie naar pilot

The Butterfly Effect is met recht een uniek concept te noemen. Het team wil het daar echter niet bij laten. “Het moet geen papieren plan blijven, maar handelingsperspectief bieden”, zegt Jansen. “We zijn met dit soort ontwerpend onderzoek continu bezig om het evenwicht te bewaren tussen poëzie, visie en de praktische mogelijkheden. Die zigzag is ontzettend interessant en we zoeken daarbij altijd de grenzen van het (nu) mogelijke op. Daarom wordt het tijd dat we dit in een prototype echt gaan uitwerken.”

Of het project doet wat het doet, weet het team pas zeker in de uitvoering. Het enthousiasme is er al bij initiatiefnemers achter de Design Challenge, onder wie Staatsbosbeheer, Rijkswaterstaat en Kunstloc Brabant. “We zijn in gesprek met deze partijen in gesprek om te zien hoe dit tot stand kan komen”, aldus Gross. “Natuurlijk moeten we daar ook een sponsor voor hebben, dus we zien dit ook wel als een open call. Een prototype hoeft bovendien niet meteen een heel snelwegtracé te zijn, het gaat vooral om de aanleiding, om mensen verder te laten denken.”

Het is dus nog wachten tot de vonk overslaat bij de juiste partij. Heb jij je laten inspireren door dit unieke concept? Neem dan gauw contact op met het projectteam via VenhoevenCS.

Ook is The Butterfly Effect dit jaar te zien op de Dutch Design Week. Benieuwd? Lees hier meer.

Transities op gang brengen met The Butterfly Effect
Impressie van The Butterfly Effect in de Strabrechtse Heide, waarbij het twee natuurlandschappen met elkaar verbindt. 

Zoek verder binnen deze onderwerpen

Gerelateerde artikelen, events & downloads

c21 c225 c260 c278
<span>De noodzaak van een CO2-plafond </span>

De noodzaak van een CO2-plafond

De maximale uitstoot van CO2 die de bouw- en vastgoedsector mag uitstoten om binnen de anderhalve graad Celsius opwarming te blijven, is vóór 2030 ...

Lees verder

c21 c40 c225 c243 c265 c278
Innovatief isoleren: biobased én natuurinclusief

Innovatief isoleren: biobased én natuurinclusief

Met koude dagen in aankomst is het voor iedereen duidelijk: zorg voor een warme jas. Dat geldt zeker ook voor onze woningen met de Trias Energetica in het achterhoofd. ...

Lees verder

c21 c40 c185 c225 c243 c278 c299
Dierinclusief groenconcept voor mixed-use woningbouwproject

Dierinclusief groenconcept voor mixed-use woningbouwproject

Het mixed-use woningbouwproject The Pulse of Amsterdam heeft niet alleen ambities voor WELL Platinum en BREEAM-NL Outstanding. De ontwikkeling – bestaande ...

Lees verder

c21 c225 c277 c278 c299
Natuurinclusief bouwen: ‘Minimaal naar A-label gebied!’

Natuurinclusief bouwen: ‘Minimaal naar ...

Om de onderwerpen klimaatadaptatie en natuurinclusief bouwen fors te laten versnellen, zijn kennisdeling en goede voorbeelden noodzakelijk. Dat de sector al in ...

Lees verder

c134 c225 c260 c278
Groei! verbindt parken en groengebieden in Amsterdam Overamstel

Groei! verbindt parken en groengebieden in Amsterdam ...

Met een nieuwbouwproject in Amsterdam Overamstel levert bouwende ontwikkelaar VORM 223 woningen op in een natuurinclusieve, klimaatbestendige en duurzame omgeving.

Lees verder

c21 c54 c238 c278 c295
Veel manieren om stedelijke hittestress te voorkomen

Veel manieren om stedelijke hittestress te voorkomen

Nederland heeft een luxeprobleem als het gaat om de temperaturen in de zomer, want in het zuiden van Spanje en in Zuidoost-Azië willen ze morgen al met ons ...

Lees verder

c21 c225 c238 c260 c267 c278
Nieuwe bouwcultuur biedt alternatief voor landbouw

Nieuwe bouwcultuur biedt alternatief voor landbouw

De landbouw zoekt een uitweg voor de uitstootproblematiek en daarbij kan de bouw helpen. Zeker met De Nieuwe Oogst, een plan dat bij een prijsvraag van de Rijksbouwmeester ...

Lees verder

c21 c225 c278
Heembouw zet standaard met natuurinclusief distributiecentrum

Heembouw zet standaard met natuurinclusief distributiecentrum

Stel je een willekeurig distributiecentrum voor. Waarschijnlijk denk je aan een grijze kolos, waar vrachtwagens op- en afrijden en goederen worden ontvangen en ...

Lees verder

c21 c225 c277 c278
Gezocht: klimaatadaptieve en natuurinclusieve bedrijventerreinen

Gezocht: klimaatadaptieve en natuurinclusieve ...

Is jouw bedrijventerrein al toekomstbestendig? En heb je dus al volop klimaatadaptieve en natuurinclusieve maatregelen toegepast? Doe dan mee aan de Verkiezing ...

Lees verder

c21 c134 c225 c259 c278
Congres over natuurinclusief bouwen: inspiratie en oplossingen

Congres over natuurinclusief bouwen: inspiratie ...

Natuurinclusief bouwen zit in de lift. Gelukkig maar, want de klok tikt door. Toch is de praktijk weerbarstig. Tussen droom en daad liggen praktische bezwaren. ...

Lees verder

c21 c225 c278
Natuurinclusieve Amstelstroombrug geopend

Natuurinclusieve Amstelstroombrug geopend

Amsterdam is een nieuwe brug rijker en wel een natuurinclusieve brug. Op 31 mei is de Amstelstroombrug over de Duivendrechtsevaart officieel geopend. De brug, ...

Lees verder

c21 c185 c225 c278
Gebrek aan kennis vertraagt versnelling circulaire bouw

Gebrek aan kennis vertraagt versnelling circulaire ...

De aandacht voor het onderwerp circulaire economie begint te groeien. Met dank aan de pioniers en koplopers, zoals Patrick Schreven, ecologisch bouwer sinds 2013. ...

Lees verder

Reactie plaatsen

keyboard_arrow_up