In het Parijs Akkoord is afgesproken de opwarming van de aarde met zware inspanning proberen te beperken tot 1,5 graad. De EU geeft hier invulling aan met de afspraak dat de EU in 2050 klimaatneutraal is en in 2030 de uitstoot met 55% is gereduceerd ten opzichte van 1990. Ook gemeenten hebben deze klimaatdoelstellingen onderschreven. De vraag is: hoe zorgen steden ervoor dat de CO₂-uitstoot van de bouwopgave minder wordt?

Om meer inzicht te krijgen in de relatie tussen de bouwopgave van Rotterdam en de CO₂-reductie doelstellingen van het Parijs akkoord, heeft de gemeente Rotterdam aan Stichting W/E adviseurs gevraagd zogenaamde “CO₂-budgetten” op te stellen voor de verschillende bouwopgaven, zoals woningbouw, wegen, etc. Welke CO₂-uitstoot is ‘beschikbaar’ voor diverse bouwopgave als deze we willen realiseren in lijn met de klimaatdoelstellingen? Ook is de waarschijnlijke CO₂-uitstoot op basis van de huidige manier van bouwen uitgerekend. Dit met als doel de verhouding ten opzichte van het “CO₂-budget” inzichtelijk te maken.

"Als we op de huidige manier door blijven (ver)bouwen dan is het CO₂-budget in 2027 overschreden"

De bouwsector is verantwoordelijk voor ongeveer 40% van de Nederlandse CO₂-uitstoot en speelt daarom een cruciale rol in het behalen van de klimaatdoelstellingen. Veel van de uitstoot van de nieuwbouw is materiaalgebonden en wordt met name uitgestoten in de keten van productie en toepassing van bouwmaterialen. Om inzichtelijk te maken hoeveel materiaalgebonden CO₂ de bouwsector nog mag uitstoten om te voldoen aan de klimaatafspraken is een CO₂-budget berekend door DGBC in het Paris Proof Protocol en geactualiseerd door Copper8 in de CO₂-impact van de Nederlandse bouw. Dit CO₂-budget is de maximale uitstoot die de Nederlandse bouwsector nog mag uitstoten tot 2030 om ervoor te zorgen dat de aarde niet meer dan 1,5 graad opwarmt.

De resultaten laten zien dat als we blijven bouwen zoals we nu doen, het CO₂-budget op landelijk niveau in 2027 overschreden is. Het is dus van cruciaal belang dat we de CO₂-uitstoot van bouw-, renovatie- en civiele projecten op korte termijn drastisch verminderen. Voor het behalen van de klimaatdoelstellingen ligt een belangrijke verantwoordelijkheid bij gemeenten, aangezien zij een voorbeeldfunctie hebben en opdrachtgever zijn van veel bouwactiviteiten. Het inzicht op de bouwopgave, de CO₂-uitstoot en de benodigde reductie is voor een gemeente daarom belangrijk.

Wereldwijde reductiepaden om opwarming te beperken tot 1,5 en 2 graden. Bron: IPCC.

Toewijzing wereldwijd CO₂-budget aan Nederlandse bouwopgave. Bron: Copper8, Metabolic, NIBE en Alba Concepts (2023).

Met CO₂-budgetten inzicht in klimaatdoelen

De gemeente Rotterdam heeft een grote bouwopgave, zoals vastgesteld in de “Doorbouw maatregelen 2023-2026”. Tegelijkertijd wil de gemeente bijdragen aan het beperken van de CO₂-emissies met als doel klimaatneutraal in 2050 te worden, zie bijvoorbeeld de KAR, het Plan van Aanpak Duurzaam Doorbouwen en Programmaplan Rotterdam Circulair.

Heleen Geerts, adviseur bij Stichting W/E adviseurs: “Het resterende CO₂-budget vanuit de IPCC-rapportage hebben we verschaald naar de Rotterdamse opgave. Op deze manier zijn we in lijn gebleven met de bepalingsmethode aanpak van de DGBC en konden we voor verschillende bouwopgaves binnen de gemeentes het budget bepalen.”

Inzicht in de CO₂-impact voortvloeiend uit de energietransitie

Heleen: “Na het in kaart brengen van het materiaalgebonden CO₂-budget hebben we onderzocht hoe dit budget zich verhoudt tot de verwachte materiaalgebonden CO₂-uitstoot van de aanpak en bouwopgaven van de gemeente Rotterdam. Omdat de gemeente Rotterdam in een eerder onderzoek de impact van haar nieuwbouwopgave in kaart heeft gebracht, hebben we binnen dit onderzoek de focus gelegd op de materiaalgebonden impact van renovatieopgave, voortvloeiend uit de energietransitie. Hiervoor hebben we de CO₂-impact van energetisch maatregelpakketten voor verschillende woningtypes gemodelleerd met data uit de Nationale Milieu Database (NMD). Deze maatregelpakketten en woningtypes hebben we vertaald naar de Rotterdamse voorraad aan woningen. Zo is een eerste indicatie gekregen van CO₂-impact voortvloeiend uit de energietransitie voor woningen en maatschappelijk vastgoed.”

Gemeente Rotterdam vertelt

Hoe helpen de CO₂-budgetten de gemeente Rotterdam in het verder verduurzamen van de bouwopgave? Daniël Bieckmann, adviseur duurzame stadsontwikkeling bij de gemeente Rotterdam, vertelt: “Een alarmbel ging rinkelen na het onderzoek over de materiaalgebonden uitstoot van de gebouwde omgeving, waaruit blijkt dat de grenzen van 1,5 graad al in 2027 doorbroken worden. Wij wilden weten of de situatie in Rotterdam substantieel afweek van de Nederlandse situatie en wat dat zou kunnen betekenen.”

“Wij – en onze partners in de stad – zien dat we onze klimaatdoelen niet gaan halen als we op de huidige manier blijven doorbouwen. Het inzicht van de voorgestelde CO₂-budgetten en de verwachtte uitstoot van onze bouwopgave geven ons nu de mogelijkheid het inhoudelijke gesprek daarover te beginnen. Het laat zien wat de huidige stand van zaken is, waarbij we verschillen kunnen zien in de verschillende activiteiten.  Inzicht op de CO₂-uitstoot en bewust zijn van de uitstoot ten gevolge van de bouw is een goede eerste stap. We willen niet dat op korte termijn – net als met stikstof – een bouwstop door CO₂ komt. We gaan nu onderzoeken op welke manier we aan de slag kunnen met de resultaten en welke acties daarvoor ingezet kunnen worden. En hoe we gezamenlijk versneld het verschil kunnen gaan maken met bijvoorbeeld circulair en biobased materiaalgebruik, emissieloos bouwen en slimme manieren van contracteren”, aldus Daniël.

Daniël: “De CO₂-budgetten maken inzichtelijk hoe we er als gemeente voorstaan op de korte termijn ten opzichte van de klimaatdoelstellingen. Dit inzicht geeft ons nu de mogelijkheid het inhoudelijke gesprek daarover te beginnen.”

CO₂-doelstellingen concretiseren per domein

Daniël: “We zien het rekenen met CO₂-budgetten als een van de mogelijke methodieken om CO₂-doelstellingen en -monitoring te concretiseren per type activiteit, denk bijvoorbeeld aan nieuwbouw van woningen of de openbare ruimte. En natuurlijk om daarover het inhoudelijke gesprek te voeren. Daarbij stellen we onszelf vragen zoals: wat is haalbaar op het gebied van CO₂-reductie in relatie tot de benodigde aanleg en het beheer van de openbare ruimte, de renovatie van de bestaande stad en de nieuwbouwopgave? En hoe zorgen we ervoor dat we vanuit dit perspectief binnen alle domeinen de benodigde CO₂-reductie bereiken, en welke afwegingen moeten we hier gezamenlijk voor maken? We moeten nog uitzoeken op welke manier we Paris Proof CO₂-grenswaarden, CO₂-monitoring en CO₂-budgetten effectief kunnen inzetten. Dit onderzoek brengt ons een stap verder doordat we – zowel binnen de gemeente als erbuiten – concreter het gesprek hierover aan kunnen gaan.”

“Die inzichten zijn overigens niets waard als we niks doen. Dus samen met koplopers in de stad -ontwikkelaars, corporaties en ontwerpers- hebben we onze schouders gezet onder het plan van aanpak duurzaam doorbouwen. Door samenwerken, de kaarten van de borst te halen en echt samen te leren en ontwikkelen werken we in Rotterdam aan de verduurzaming van de bouw. We werken aan een eenduidige methodiek om de werkelijke CO₂-uitstoot van gebouwen berekent in relatie tot Paris Proof doelstellingen. We bespreken en analyseren deze projecten met inhoudelijke experts en maken inzichtelijk welke keuzes en randvoorwaarden kunnen bijdragen aan bouwen binnen de klimaatdoelstellingen van 2050. De lessen leren en delen we in onze Klimaatacademie, we proberen uit in onze Paris Prooftuin. En bovendien werken we samen met andere gemeenten aan een City Deal toekomstbestendig bouwen zodat onze lessen -en die van hen- gemeengoed worden”, aldus Daniël.

Inzicht en optimaliseren

De resultaten van het onderzoek geven inzicht in de kansen die de gemeente heeft om gerichte stappen te zetten voor CO₂-reductie. Heleen: “De gemeente Rotterdam heeft kansen om de materiaalgebonden CO₂-uitstoot te beperken. Denk bijvoorbeeld aan het stimuleren van duurzaam materiaalgebruik bij renovatie door subsidies en het beperken van materiaalgebruik.” Wil je ook inzicht krijgen in het CO₂-budget van jouw gemeente en hoe dit CO₂-budget zich verhoudt tot de huidige aanpak en opgave? Neem dan contact op met Heleen Geerts of Esmeralda Hemelaar van Stichting W/E adviseurs. Ben je nieuwsgierig naar meer projecten van W/E? Kijk dan op de website van W/E adviseurs voor informatie over onder andere Circulaire Energierenovaties en de VariantenVergelijker.