Materialen die voor altijd in de keten blijven en je eindeloos hergebruikt in gebouwen: Endless Materials. Is dat een droom of is dit al werkelijkheid? Op weg naar een circulaire economie en een duurzaam gebouwde omgeving, spelen Endless Materials een belangrijke rol. Hans Verkleij van Calduran Kalkzandsteen praat ons bij over de weg naar een circulaire economie: waar liggen versnellingskansen?

Er is anno 2024 veel aandacht voor circulariteit. Onder meer vanwege de stip op de horizon als het gaat om klimaatdoelstellingen. In minder dan zes jaar tijd moeten we de helft minder primaire grondstoffen gebruiken, dus er is werk aan de winkel. Daarover vertelt Hans: “We moeten ervoor zorgen dat we in minder dan 6 jaar tijd de helft minder primaire grondstoffen gebruiken. Dat is een drijfveer, niet alleen voor ons, maar ook voor organisaties om ons heen, om tijd, energie en geld aan het onderwerp te besteden. Leveranciers, bouwers, architecten en opdrachtgevers richten hun blikken steeds vaker op een circulaire ontwikkeling, in plaats van traditionele ontwerp- en bouwprocessen.”

Hij wil daarbij niet de indruk wekken dat zijn organisatie nú pas overtuigd is van het belang van een beweging naar een volledig circulaire economie. “Die koers voeren we al veel langer. Maar wij zien verschillende routes naar het einddoel. Als je een volledig circulaire economie hebt, dan gebruik je alle afgedankte materialen opnieuw op een andere plek. Of je gebruikt het materiaal zelf weer als grondstof voor nieuwe producten. In de basis moeten we zuinig omgaan met zeldzame grondstoffen. Voor natuurlijk grondstoffen zoals gips, zand, kalk en klei geldt de uitputting in beperktere mate. Toch moeten we deze grondstoffen op een verantwoorde manier winnen, om de periode tot een volledig circulaire economie te overbruggen. Doen we dat winnen verantwoord en goed, dan kunnen we ook een positieve bijdrage leveren aan milieu- en biodiversiteit.”

Circulair materiaal en product

In die circulaire economie, die we als het goed is in 2050 bereiken, maken we alleen nog maar gebruik van circulaire materialen. Maar wat is nu precies de definitie van een circulair materiaal en product? Hans illustreert: “Een circulair product kan na demontage en revisie weer op een andere plek hergebruikt worden en kan gemaakt zijn van circulaire materialen. Circulaire materialen kunnen op hun beurt weer na gebruik en demontage opgewerkt worden tot een secundaire grondstof voor een nieuw product. Kun je dit meerdere keren doen, dan kun je spreken van een eindeloos circulair materiaal, oftewel een Endless Material.”

In 2050 hebben we – als alles goed gaat – alleen nog maar Endless Materials. Circulair bouwen doen we met deze materialen én met hernieuwbare biobased materialen. Waar voldoen Endless Materials aan en waar moet je, bijvoorbeeld als leverancier, rekening mee houden als je zo’n materiaal in de markt wilt zetten. Een belangrijk onderdeel van Endless Materials is de beschikbaarheid van materialen, zo geeft Hans aan: “Kalkzandsteen bestaat uit 95% zand en 5% kalk. Eerstgenoemde is in enorme hoeveelheden beschikbaar en ook kalk is een mineraal dat goed verkrijgbaar is. Een ander onderdeel benoemde ik al, namelijk het ontginnen met een positieve impact op het natuur en milieu. We winnen zand bij onze fabriek en hierdoor is in de polder al een mooi meer met water ontstaan. Inmiddels zorgen de nieuwe bomen en planten voor een enorme toename van biodiversiteit in de vorm van insecten, vissen en vogels. Het is dus belangrijk dat je nadenkt over hoe je bijvoorbeeld biodiversiteit stimuleert tijdens en na het winnen van de grondstof.”

Een andere voorwaarde is de mogelijkheid om, na de levensduur, het materiaal op te werken naar een secundaire grondstof. “Doe dat zo hoogwaardig mogelijk. We kennen allemaal de voorbeelden van laagwaardig hergebruik van materialen, maar er zijn ook steeds meer praktijkcasussen die uitwijzen dat grondstoffen ook hoogwaardig kunnen worden hergebruikt. Dat vraagt vaak een ander ontwerp, meer gericht op demontage en hergebruik. Ook het circulair slopen is hierbij van belang, waarbij materialen zo goed mogelijk worden gescheiden. Voor Noord Holland wordt hier al goede invulling aan gegeven. GP Groot is onze partner waarbij de kalkzandsteen kan worden ingeleverd die er voor ons weer een mooie grondstof van maakt.”

Het is van belang om in dit circulaire traject goed over de milieu-impact na te denken, want bij het hoogwaardig hergebruiken en upgraden van materialen wordt ook energie gebruikt. Dat leidt weer tot de uitstoot van schadelijke broeikasgassen, als dit niet duurzaam wordt opgewekt door zon of wind. “Uiteindelijk geven de totale milieukosten het beste inzicht, waar een circulaire grondstof het beste kan worden ingezet. Dit kan betekenen dat het milieutechnisch beter kan zijn als we ook nog andere secundaire grondstoffen dan kalkzandsteen granulaat gaan inzetten. Dit wordt daarom nu bij ons ook onderzocht.”

Naast de MilieuPrestatie Gebouwen (MPG), die zich richt op alle milieueffecten in de gehele levensfase van een gebouw, is er sprake van een MPG-2 en een GWP (Global Warming Potential) . Deze richten zich specifiek op de CO₂-uitstoot. Hans: “Daarom moeten we ervoor zorgen dat we zo min mogelijk fossiele energie gebruiken en inzetten op duurzame opwekking. Daarmee maken we het productieproces CO₂-neutraal, zodat we ook het opwerken van gebouwen zonder negatieve voetafdruk doen.”

Totale milieulast

Net zo belangrijk als circulariteit en duurzaamheid nastreven, is volgens Hans het onderscheid tussen sustainability en durability: “Sustainability betreft het milieu en durability de levensduur van materialen. Deze kunnen elkaar versterken en dat is ook het uitgangspunt.” Kijken we weer even naar de MPG, dan blijkt de milieulast van de gebruiksfase 30 tot 70 procent te zijn ten opzichte van de productiefase. “Kies daarom voor een robuust casco, want dat zorgt voor een langere levensduur. De milieulast wordt dan wellicht in eerste instantie iets hoger, maar de woning gaat langer mee en daarmee verlaag je de totale milieulast. Heel veel woningen blijven lang staan, dus kijk naar de bouwlagen en de vervangingsmomenten, ook omschreven door Stewart Brand in zijn boek How Buildings Learn: What Happens After They’re Built.”

Vervolgens komt een volgend onderdeel van een Endless Materials aan bod, de bewijslast van de milieu-impact over de gehele levenscyclus. Met een levenscyclusanalyse krijgen ketenpartners inzicht in de milieu-effecten van een product, van wieg tot graf. Hans vertelt: “Eerder gaven we al aan dat er categorie 1-data voor de Nationale Milieudatabase (NMD) beschikbaar is, voor de producten Calduran lijmblokken, elementen en hoogbouwelementen. Hiervoor is merkgebonden data beschikbaar, een vervolg op de branchedata in categorie 2.”

Het volledige artikel 'Op weg naar een circulaire economie met Endless Materials' lees je in het e-zine dat Duurzaam Gebouwd begin maart uitbrengt. Je vindt het magazine binnenkort in onze kennisbank.

Tekst: Marvin van Kempen