Je kunt met grote gebaren, veel discussies en talloze vergaderingen de verduurzaming een forse duw in de rug geven, maar wat is er mooier dan te experimenteren met je eigen huis? Gertjan Brand stopte zijn vrijstaande woning vol met bekende en minder bekende oplossingen.

De energietransitie ligt al jaren op het bordje van Gertjan Brand. Of het nu is als projectmanager, directeur of als strategisch adviseur, in talloze rollen is Brand bekend met de verduurzaming van onze leefomgeving.
Projecten, baanbrekende ideeën, beleidslijnen, innovatieve technieken, het kan niet op. Zijn drijfveren - onder het motto ‘realistisch ambitieus, bewust duurzaam’ - gaan bijna vanzelfsprekend ook zo ver dat zijn eigen onderkomen eraan moest geloven. En over dat laatste gesproken: zijn geloof in 'God als Schepper van de aarde' biedt Brand daarbij richting en inspiratie. Brand: “De aardbol verdient al onze zorg. Werken aan duurzaamheid en streven naar goed rentmeesterschap zijn dan eigenlijk vanzelfsprekend.”

Dat eigen onderkomen betreft een ruim veertig jaar oude, vrijstaande woning in Nieuwleusen (nabij Zwolle, bouwjaar 1977). Waar de wind rondom vrij spel heeft, het energielabel de letter G meekreeg en de eerste energierekening na de aankoop in 2004 meer dan de wenkbrauwen deed fronsen. Bijna duizend euro nabetalen werd de familie Brand te gortig en dus was er werk aan de winkel.

Isoleren

De eerste, logische stap was het aanbrengen van isolatie. In het eerste jaar kwam er al isolatieglas en werd er na-isolatie (zolderdak) gerealiseerd. Niet veel later gevolgd door na-isolatie van de houten begane-grondvloer en de gevels (spouwmuur). Ondertussen groeide het gezin Brand uit tot zeven personen en werd ook een uitbouw van vijf meter aan de woning toegevoegd, alsmede een bijgebouw met fraai kantoor en vide.

Dat was ook het moment om aan de slag te gaan met de installaties en het verwarmingsvraagstuk. De ‘ouderwetse’ radiatoren maakten beneden plaats voor vloerverwarming en convectoren. De HR-gasketel als warmtebron werd daarbij vervangen door een geavanceerde warmtepomp (bodem/water). Met een ruim bemeten capaciteit, waarbij het nog wel de vraag was of met die warmtepomp de bovenverdieping met traditionele radiatoren ook voldoende verwarmd kon worden. De HR-ketel stond daarom in eerste instantie nog stand-by.

Deze ketel, gesitueerd op de eerste etage, bleek uiteindelijk niet nodig als back-up en stond vooral in dienst als na-verwarming voor het tapwater voor de badkamer. Want met de komst van 30 zonnepanelen op het dak en 64 in een zonnetuin - in totaal 94 stuks met een vermogen van 22.850 kWp, jaarlijks goed voor circa 20.000 kWh - werd er ruim voldoende elektriciteit opgewekt om het hele huis met behulp van de warmtepomp van een aangename verwarming en warm water te voorzien.

Terzijde merkt Brand daarbij op dat je bij bouwkundige ingrepen meteen moet kijken of je niet direct ook extra duurzame aanpassingen kunt doen. “Dat scheelt heel wat breken. neem bijvoorbeeld het dak waar nieuwe zonnepanelen op kwamen. Er moesten vanwege de slechte staat van de dakpannen toch al eerst nieuwe pannen op. En omdat de isolatie ook wel een verdere upgrade kon gebruiken, is dat gecombineerd met extra isolerende dakplaten. Natuurlijke momenten als een verhuizing, verbouwing of ‘renovatie’ zijn uitermate geschikt om te verduurzamen”, aldus Brand.

Houtkachel met ‘mantel van water’

Afgelopen jaar is de toch al zeer energiezuinige woning nog verder verduurzaamd. Brand: “Het bloed kruipt tenslotte waar het niet gaan kan. Als je betrokken bent bij het project Energieneutraal Verbouwen, voor Pioneering en zes gemeenten in de regio Zwolle, zie je veel technieken voorbijkomen. En zo stuitte ik dankzij Rudi Reinders van INTU uit Gramsbergen op een oplossing, waarbij een buffervat niet alleen met behulp van een warmtepomp wordt opgewarmd, maar ook door een houtkachel.”

“De bestaande houtkachel kende een overcapaciteit, waardoor de woonkamer in een mum van tijd te heet werd. INTU levert houtkachels met een mantel van water, die dankzij de hitte van het verbrande hout ook warm water aan het buffervat leveren. En dat scheelt weer een hoop in het elektriciteitsverbruik van de warmtepomp.”

“Normaal gesproken”, vervolgt Brand, “verdwijnen vele tientallen procenten warmte door het rookkanaal en wordt slechts een gering gedeelte van het vuur aangewend voor de verwarming van de betrokken ruimte. Nu wordt deze energie dus nuttig toegepast en verwarmt de kachel via het buffervat eigenlijk de hele woning en zorgt ook voor warm tapwater. Veel houtkachels staan overigens bekend om hun forse uitstoot van fijnstof, maar op dat punt laat INTU zien dat een extra hoge verbranding van het hout mogelijk is. Dat reduceert niet alleen de uitstoot van fijnstof, maar verhoogt ook het rendement van de houtkachel. Twee vliegen in één klap dus.”

Koeling

Na de realisatie van het bijgebouw met kantoor kwam ook de vraag naar extra koeling bovendrijven. Weer een kwestie die door Brand op praktische wijze met INTU werd opgelost. In de basis wordt de koeling in de woning en het kantoor al, via de buizen van de vloerverwarming, door het warmtepompsysteem vanuit de bodem geleverd. Dankzij Reinders kwam er nog een unieke oplossing tot stand.

“Het huis beschikte inmiddels ook over twee wtw-installaties”, vervolgt Brand. “Daarbij wordt ventilatielucht afgevoerd en de warmte uit die lucht gebruikt om de aangezogen lucht op te warmen. Daaraan is voor het kantoor en de master bedroom een ventilatieluchtwarmtepomp, een spaarpomp, toegevoegd. Die zuigt ’s zomers het teveel aan warmte af om daarmee via de warmtepomp met hoog rendement het buffervat te verwarmen. Daarbij ontstaat ook koele lucht, die weer in de ruimte wordt geblazen. Het is een goedkope en duurzame bron voor verwarming van het buffervat, voor warm water en douchewater, en tegelijk voor koeling. Hoe mooi is dat?”

Energieopslag in accu’s

Om het geheel af te maken, komt er ook nog een energieopslag-systeem (twee accupakketten van in totaal 3 kWh) in de woning. Deze energie kan worden ingezet voor peakshaving en voor het overbruggen van het dag- en nachtritme, waarbij dus de belangrijkste zaken in het huis op eigen noodstroom kunnen draaien. Het gezin Brand wordt daarbij gesteund door een app van INTU, die de opbrengst van de zonnepanelen dagelijks in beeld brengt en bovendien de temperatuur in alle ruimtes individueel kan sturen.

Om de verschillende systemen goed op elkaar af te stemmen, wordt gebruikgemaakt van WUBBO, een systeem dat slim schakelt en ervoor zorgt dat de eigen stroom en warmte zo optimaal mogelijk worden gebruikt (smart grid). Is er veel opwekking van zonne-energie, dan worden eerst de accu’s van de woning en twee laadpalen voor elektrische auto’s ingeschakeld. Gaat Brand koken op de inductiekookplaat, dan wordt op dat moment de laadsessie van een auto op een lager pitje gezet.

Verrassende afloop

Kost wat, zal de lezer zeggen, en dat is ook zo. Alles precies becijferen is onmogelijk, maar de investeringen belopen zeker vele tienduizenden euro’s. Het is echter vooral de passie, ambitie en innovatie die Brand heeft gedreven. Brand: “Én het langetermijnrendement, en niet zozeer alleen de investeringen. Zo zijn de warmtepomp en zonnepanelen ondertussen alweer terugverdiend. Bovendien kan ik ook kosten afschrijven, dankzij het kantoor aan huis en specifieke investeringssubsidies.”
Het leverde uiteindelijk een gasloze (sinds 2014), energiepositieve woning op met tal van oplossingen, die veel bezoekers al inspireerden tijdens rondleidingen in zijn huis (duurzame open-huizendagen gemeente en Nationale Duurzame Huizenroute).

De geleidelijke renovatie van het huis in Nieuwleusen is aldus een fraai duurzaam verhaal, met bovendien een verrassende afloop: het huis staat sinds kort te koop. Kortgeleden kwam een mooie kavel in het buitengebied beschikbaar, waarop Brand onverwacht zijn wens om zelf te bouwen kan uitvoeren. En zo kwam het huis - overigens ná ons verzoek om een interview - op Funda terecht, terwijl Brand met INTU bezig is de laatste duurzame aanpassing door te voeren in de vorm van de eerder genoemde energieopslag.

De groene draad van het verhaal, aldus Gertjan Brand:

1. Geloof in rentmeesterschap en last van hoge energierekening.
2. Goede isolatie als basis, zonnepanelen & warmtepomp voor duurzame energievoorziening.
3. Winter: dankzij wtw en hogere verbrandingstemperatuur & watermantel van de kachel méér warmte naar rest van woning, hóger rendement én geen onnodige fijnstofuitstoot.
4. Zomer: extra afkoelen van kantoor & slaapkamer levert extra warm water op.
5. Lokaal Smart Grid: het op een slimme manier gebruiken van elektra zorgt ervoor dat het net niet zwaar belast wordt. Daardoor zijn ook de vastrechtkosten van de elektra-aansluiting fors goedkoper én wordt er minder gesaldeerd.

Tekst: Ysbrand Visser